در چند دهۀ گذشته، آموزش مهندسی در دانشگاه‌های ایران رشد کمّی زیادی داشته است. دانشگاه‌های متعددی افتتاح شده و تعداد دانشجویان رشد بی‌سابقه‌ای داشته است. تا حدی که در سال 1392 تعداد دانشجویان مهندسی کشور از 4/1 میلیون و تعداد مدرسان مهندسی از 14000 نفر فراتر رفت. این گسترش کمّی بی‌سابقه پیامدهای زیادی را به‌همراه داشته که نیاز به بررسی موشکافانه دارند. متأسفانه، برای سال‌ها مرکز یا مراکز مستقلی برای بررسی مسایل آموزش مهندسی کشور و ارایه راهکارهای مناسب، وجود نداشته است. آغاز انتشار «فصلنامه آموزش مهندسی ایران» در سال 1376 اقدام برجسته‌ای بود که توسط گروه مهندسی فرهنگستان علوم پایه گذاری گردید. این نشریه، بستر مناسبی را برای انتشار پژوهش‌های صورت گرفته در زمینۀ آموزش مهندسی، فراهم کرد (کلیۀ مقالات منتشر شده توسط این فصلنامه، از وبگاه آن قابل دستیابی است www.ijee.ias.ac.ir). با تاسیس انجمن آموزش مهندسی ایران در سال 1388، دریچۀ تازه‌ای برای بررسی مسایل آموزش  مهندسی کشور گشوده شد. در طی یک دهه، که از تأسیس این انجمن می‌گذرد، پژوهش‌‌ها و فعالیت‌های مرتبط با آموزش مهندسی کشور، با شعار محوری «گذر از کمیت به‌کیفیت»، گسترش قابل توجهی یافته است. از بین این فعالیت‌ها، 10 اقدام برجسته‌تر را، که طی یک دهۀ گذشته، برای ارتقای آموزش مهندسی ایران صورت گرفته، به‌نحو زیر می‌توان خلاصه کرد:

1. تأسیس انجمن آموزش مهندسی ایران (1388)

نظام آموزش مهندسی از مهم‌ترین عناصر پیشرفت و توسعه جوامع محسوب می‌شود و لازم است وظایف آن به‌صورت مستمر و همگام با پیشرفت های جهانی درحوزه‌های مرتبط با علم و فناوری، بازبینی و باز تعریف شود. این امر در کشورهای توسعه یافته، سال‌ها است که به‌صورت بسیار ریشه‌دار و عمیق؛ و با برگزاری کنفرانس‌ها، کارگاه‌های آموزشی، انتشار مجلات علمی و کتب تخصصی متعدد، پیگیری می‌شود. انجمن آموزش مهندسی ایران با هدف گسترش و ارتقاء علمی آموزش مهندسی در ایران و توسعه کیفی نیروهای متخصص و بهبود بخشیدن به‌امور آموزشی و پژوهشی در زمینه‌های مختلف مهندسی، با وظایف زیر در سال 1388 تاسیس گردید:

• انجام تحقیقات علمی و فرهنگی در سطح ملی و بین­‌المللی با محققان و متخصصانی که به‌گونه‌ای با آموزش مهندسی سر و کار دارند.
• همکاری با نهادهای اجرایی، آموزشی و پژوهشی در زمینۀ ارزیابی و بازنگری و اجرای طرح‌ها و برنامه‌های مربوط به‌امور آموزش و پژوهش در زمینۀ علمی موضوع فعالیت انجمن.
• ترغیب و تشویق پژوهشگران و تجلیل از محققان و استادان ممتاز در عرصۀ آموزش مهندسی.
• ارائه خدمات فنی، آموزشی و پژوهشی.
• برگزاری گردهمایی‌های علمی در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی
• انتشار کتب و نشریات علمی

اعضای هیات علمی دانشگاها، کارشناسان شاغل به‌حرفه مهندسی و دانشجویان علاقمند به‌آموزش مهندسی می‌توانند با عضویت در این انجمن، و مشارکت در فعالیت‌های آن، از جمله ارایه مقاله، شرکت در گروه‌های تخصصی، و یا شرکت در کنفرانس‌های آموزش مهندسی، نقشی درخور در ارتقاء آموزش مهندسی کشور داشته باشند.  اطلاعات بیشتر در مورد فعالیت‌های انجمن در وبگاه آن (isee.ir) در دسترس علاقه مندان قرار دارد. گسترش سریع فعالیت‌های انجمن در چند سال اخیر باعث شد که در رتبه بندی کمیسیون انجمن‌های علمی ایران در سال 1397، به رتبۀ  Aارتقا یابد.

2. برگزاری کنفرانس‌های آموزش مهندسی (1388)

از جمله فعالیت‌های انجمن آموزش مهندسی ایران برگزاری کنفرانس‌های دو سالانه آموزش مهندسی است. در این کنفرانس‌ها، که دوره‌های اخیر آن به‌صورت بین‌المللی برگزار می‌شود، مسایل مختلف مرتبط با آموزش مهندسی کشور مطرح و به‌بحث گذارده می‌شود. پنج کنفرانس آموزش مهندسی ایران به ترتیب در دانشکده فنی دانشگاه تهران (1388)، دانشگاه صنعتی اصفهان (1390)، دانشگاه صنعتی شریف (1392)، دانشگاه شیراز (1394)، دانشگاه صنعتی خواجه نصیر طوسی (1396)، برگزار شده است. ششمین کنفرانس آموزش مهندسی در آبان ماه 1398 در دانشگاه مشهد برگزار خواهد شد (https://iicee2019.um.ac.ir). کلیه مقالات و اسناد کنفرانس‌های برگزار شده، از طریق وبگاه انجمن آموزش مهندسی ایران قابل دستیابی است (isee.ir).

3. تأسیس موسسه ارزشیابی آموزش مهندسی ایران (1390)

به‌دنبال تأسیس انجمن آموزش مهندسی ایران، یکی از اولین اقداماتی که در دستور کار قرار گرفت تأسیس مرکزی برای ارزشیابی و اعتبارسنجی آموزش مهندسی کشور بود. موسسه ارزشیابی آموزش مهندسی ایران در سال 1390 به‌همت انجمن آموزش مهندسی ایران، و با همکاری فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، به‌ثبت رسید. این موسسه تشکلی غیردولتی، غیرتجاری؛ غیرسیاسی و غیرانتفاعی؛ متشکل از افراد حقیقی، انجمن‌ها و مراکز دارای اهداف آموزشی و علمی است، که برای نیل به‌‌هدف‌های زیر تأسیس شده است:

• ارزشیابی و اعتبار بخشی نسبت به‌کیفیت آموزش مهندسی در تمام ارکان نظام آموزش مهندسی؛ نظیر برنامه، تجهیزات، ابزارگان، فضا و مکان، هیأت علمی و سایر عواملی که در کیفیت آموزش مهندسی موثر هستند.
• اطمینان بخشی و اعتباردهی آموزش مهندسی به‌ویژه برونداد برنامۀ دوره‌های کارشناسی مهندسی، برای ایجاد اطمینان نسبت به‌صلاحیت دانش آموختگان جهت ورود به‌فعالیت‌های حرفه‌ای و نیز ادامه تحصیل.
• ایجاد زمینه‌های لازم برای ارتقای کیفیت آموزش مهندسی.

 اطلاعات بیشتر در مورد فعالیت‌های موسسه ارزشیابی آموزش مهندسی ایران، از وبگاه آن قابل دستیابی است (iaiee.ir).

4. تأسیس کرسی یونسکو در آموزش مهندسی (1390)

در چند دهه اخیر، و به‌‌دنبال عرضۀ روش‌ها، فرایندها و ابزارهای جدید آموزشی در سطح جهان، آموزش مهندسی نیز به‌‌سرعت متحول شده و پژوهش‌های مرتبط با آن نیز، به‌‌طور وسیعی گسترش یافته است. در چنین شرایطی، آگاهی از تازه‌ترین دستاوردهای جهانی، در زمینۀ آموزش مهندسی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پیشنهاد تأسیس کرسی یونسکو در آموزش مهندسی در اردیبهشت 1389 تدوین گردید. این کرسی در سال 1390 به‌تصویب یونسکو رسید و در ششم اردیبهشت 1393 با حضور مدیر کل سازمان جهانی یونسکو و ریاست دانشگاه تهران، به‌‌طور رسمی افتتاح گردید. هدف این کرسی ایجاد سیستمی منسجم برای پژوهش، آموزش و بازآموزی، اطلاع رسانی، مستند سازی در زمینه آموزش مهندسی و تسهیل همکاری بین مراکز علمی و پژوهشگران طراز اول جهانی با اعضای هیأت علمی پردیس دانشکده‌های فنی، دانشگاه تهران و دیگر مراکز آموزش عالی کشور و همچنین مراکز آموزش مهندسی در کشورهای منطقه و فراتر از آن است. اطلاعات بیشتر در مورد فعالیت‌های کرسی یونسکو درآموزش مهندسی در وبگاه آن آمده است (ucee.ut.ac.ir).

5.انتشار اولین کتاب در زمینۀ آموزش مهندسی به‌زبان فارسی (1391)

به‌دنبال پیشرفت‌های شگرفی که در دهه‌های اخیر در مهندسی صورت گرفته، آموزش آن نیز متحول گشته و تأکید آن بر دستاوردهای آموزش، یعنی توانایی‌های دانشجویان بعد از فراغت از تحصیل، متمرکز شده است. دانش آموختگان مهندسی باید چه دانش‌ها، مهارت‌ها و نگرشی‌هایی داشته باشند و قادر به‌انجام چه‌کارهایی باشند؟ و چگونه می‌توان مطمئن شد، که به‌این توانایی‌ها دست‌یافته‌اند؟ این‌ها پرسش‌های اساسی در آموزش مهندسی در طی چند دهه گذشته بوده است. کوشش‌هایی که برای پاسخ به ‌این پرسش‌ها صورت گرفته، منجر به ‌تغییرات زیادی در آموزش مهندسی شده است. هدف کتاب «نوآوری در آموزش مهندسی» پاسخ گویی به‌این سوال‌ها و ارائه روش‌هایی برای بالابردن کیفیت فرایند یاددهی-یادگیری و ارزیابی آموخته‌هاست. این کتاب حاوی مجموعه فعالیت‌هایی است که باید از سطح  طراحی و ارائه یک درس تا یک برنامۀ آموزشی صورت‌ گیرد، تا آموزش عرضه شده از سطح قابل قبولی برخوردار بوده و بتواند در ارزشیابی‌های ملی و بین‌المللی موفق باشد وجایگاه جهانی شایسته‌ای را کسب کند. چهارده فصل این کتاب در چهار بخش: تدارک آموزش، تدریس و یادگیری، ارزشیابی آموزشی و  برنامه‌ریزی آموزشی، سامان یافته است. چاپ اول کتاب نوآوری در آموزش مهندسی در فروردین 1391، توسط انتشارات دانشگاه تهران، در 439 صفحه، منتشر شد. اطلاعات بیشتر در مورد این کتاب را می‌‌توان از تارنمای(http://ucee.ut.ac.ir/cms/72692) به‌دست آورد.

6.طرح توسعه مهارت‌های یاددهی-یادگیری مدرسان مهندسی (1391) 

امروزه، ملاک‌های مشخصی برای آموزش مهندسی استاندارد تدوین شده است. یکی از این ملاک‌ها بر توسعه حرفه‌ای آموزشگران و دست اندرکاران آموزش تاکید دارد. اعضای هیأت علمی در طول دوران کار حرفه‌ای خود با تنوعی از چالش‌ها روبرو می‌شوند، که مقابله با آنها نیاز به راهکاری سازمان یافته دارد. آزمون و خطا و در مواردی مشورت با اساتید پیش‌کسوت، از رایج‌ترین روش‌های مقابله با این چالش‌ها بوده است. گرچه در گذشته نیز توسعۀ حرفه‌ای اعضای هیأت علمی به‌گونه‌ای مطرح بوده است، ولی نیاز به‌این امر به‌طور فزاینده‌ای در دو دهۀ اخیر، افزایش یافته است. هدف این برنامه‌ها، که توسط مراکز آموزش مهندسی و گاه انجمن‌های حرفه‌ای ارایه می‌شود، بهبود مهارت‌های آموزشی، پژوهشی و اجرایی اعضای هیأت علمی، به‌منظور کمک به‌ارتقای فرایند یاددهی-یادگیری است. توسعه مهارت‌های یاددهی یادگیری مدرسان مهندسی از جمله مواردی است که توسط موسسات ارزشیابی آموزش مهندسی نیز مورد تأکید قرار گرفته است. پیرو اقداماتی که پیشتر در این زمینه در دانشگاه‌های مختلف صورت گرفته بود، کرسی یونسکو در آموزش مهندسی، با همکاری انجمن آموزش مهندسی ایران، از سال‌های آغازین دهه جاری، مجموعه‌ای از کارگاه‌های آموزشی نیم روزه و یک دوره آموزشی یک هفته ای را، به‌‌منظور توسعۀ مهارت‌های یاددهی-یادگیری اعضای هیأت علمی و دستیاران آموزشی طراحی و به‌اجرا در آورده است. اطلاعات بیشتر در مورد این کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی  را می‌توان از تارنمای (http://ucee.ut.ac.ir/cms/42451) به‌دست آورد.

7.ایجاد شاخه‌های انجمن آموزش مهندسی در دانشگاه‌های مختلف (1396)

به‌منظور توسعه فعالیت‌های انجمن آموزش مهندسی در کشور و افزایش مشارکت دانشگاهیان در تحقق اهداف انجمن، از سال 1396  شاخه‌های انجمن دردانشگاه‌های مختلف، تشکیل گردید. برای تشکیل شاخه، لازم است حداقل 15 نفر از اعضای هیأت علمی، که عضو انجمن هستند، متقاضی تشکیل آن در یک دانشگاه باشند و فردی را به‌عنوان نماینده، انتخاب نمایند. این 15 نفر، اولین اعضای شاخه محسوب می‌شوند. هدف اصلی ایجاد شاخه در یک دانشگاه، افزایش انگیزه و بهره‌برداری از مشارکت حداکثری اعضای انجمن در گسترۀ ملی، به‌منظور افزایش کمّی و ارتقای کیفیت فعالیت‌های انجمن در تراز جهانی است. از جمله وظایف شاخه، برگزاری گردهمایی‌های علمی و کارگاه‌های آموزشی، انجام پروژه‌های پژوهشی و عضو‌گیری برای انجمن است. اولین شاخۀ انجمن آموزش مهندسی ایران در تاریخ 1396 در دانشگاه شیراز تأسیس گردید. به‌دنبال آن شاخه‌های انجمن در دانشگاه صنعتی امیرکبیر (1396)، دانشگاه صنعتی خواجه نصیر (1397)، دانشگاه علم و صنعت ایران (1397)، دانشگاه تهران (1397) دانشگاه صنعتی شریف (1398) و دانشگاه صنعتی اصفهان (1398) آغاز به‌کار کردند. اطلاعات مربوط به شاخه‌های انجمن آموزش مهندسی ایران از وبگاه آن قابل دستیابی است (isee.ir).

8.طراحی و اجرای اولین درس تحصیلات تکمیلی «آموزش مهندسی» (1397)

به‌منظور آموزش آن دسته از دانشجویان دکتری و محققین پسا دکتری  مهندسی، که هیأت علمی شدن و تدریس را به‌عنوان حرفۀ آتی خود درنظر گرفته اند، درس تحصیلات تکمیلی «آموزش مهندسی»، توسط کرسی یونسکو در آموزش مهندسی، طراحی و به اجرا گذارده شد. هدف این درس، آموزش پیشرفت‌های جدید در زمینۀ یاددهی-یادگیری و نحوۀ آماده شدن برای تدریس، ارایه درس و ارزیابی میزان یادگیری، است. فعالیت‌های این درس به‌صورت تلفیقی از ارایه مطالب نظری و کارگاه‌های ارایۀ عملی آموخته‌هاست. برای این درس یک کتاب درسی نیز تألیف گردیده و توسط انتشارات دانشگاه تهران منتشر شده است. افرادی که این درس را با موفقیت پشت سر بگذارند قادر خواهند بود: الف) مطالب درسی را با تأکید بر روش‌های دانشجو محور تهیه و عرضه کنند، ب) میزان دستیابی دانشجویان به‌هدف‌های یادگیری درس و دستاوردهای برنامه را ارزیابی نمایند، ج) یک درس یا برنامه آموزشی را با استفاده از یکی از الگوهای شناخته شده، طراحی و یا بازنگری نمایند. اطلاعات بیشتر در مورد این درس، سرفصل‌ها و نحوۀ ارایه آن، از طریق تارنمای (http://ucee.ut.ac.ir/cms/42421)، قابل دستیابی است. درس تحصیلات تکمیلی «آموزش مهندسی»، برای اولین بار در نیمسال دوم سال تحصیلی 98-97، در دانشکده فنی دانشگاه تهران، ارائه گردید.

9.عقد تفاهم نامه و قرارداد با وزارت عتف، برای ارزشیابی برنامه‌های آموزش مهندسی (1398)

نظر به‌اهمیت ارزشیابی برنامه‌های آموزشی کشور، تفاهم نامه‌ای بین وزارت علوم تحقیقات و فناوری و موسسه ارزشیابی آموزش  مهندسی ایران، برای ارزشیابی برنامه های آموزش مهندسی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور به‌امضاء رسید. موضوع این تفاهم‌نامه شناسایی نقاط قوت و ضعف آموزش مهندسی در مقطع کارشناسی؛ و برای حصول اطمینان از صلاحیت حرفه‌ای دانش آموختگان و همچنین کمک به ارتقاء و تضمین کیفیت آموزش، از طریق تشویق به نوآوری و تسهیل برنامه ریزی‌های راهبردی مورد نیاز در مهندسی، فناوری و علوم کاربردی است. اقداماتی که در این زمینه توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری صورت خواهد گرفت عبارتند از تنظیم و ابلاغ سیاست‌های تشویقی برای انجام ارزشیابی برنامه‌های آموزشی و نیز کمک به‌تشکیل مراکز ارزیابی کیفیت دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی. اقدام دیگر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری عقد قرارداد با موسسۀ ارزشیابی آموزش مهندسی ایران، برای ارزیابی درونی چند برنامه آموزشی مهندسی، به‌صورت آزمایشی، در چند دانشگاه و رشته منتخب است. جزئیات بیشتر در مورد این تفاهم نامه از وبگاه (http://iaiee.ir/)،  قابل دستیابی است.

10.طراحی، تصویب و برگزاری اولین دوره «کارشناسی ارشد آموزش مهندسی» (1398)

هدف دورۀ «کارشناسی ارشد آموزش مهندسی»، تربیت کارشناسان کارآزموده و دارای صلاحیت در امر آموزش، برای دانشگاه و صنعت است. دانش‌‌آموختگان این دوره از توانایی‌های زیر برخوردار می‌شوند:

• برنامه‌ریزی آموزش مهندسی در دانشگاه و صنعت
• ساماندهی، مدیریت و نظارت بر اجرای بایسته برنامه‌های آموزشی
• مستند سازی و مدیریت اطلاعات آموزش مهندسی
• کنترل کیفیت برنامه‌های آموزش مهندسی

دانش‌آموختگان این دوره می‌توانند، با ‌عنوان «کارشناس آموزش مهندسی»، در مراکز آموزش عالی و صنعت، امور مربوط به‌برنامه‌ریزی، ساماندهی، هدایت اجرا، ارزیابی و مستندسازی برنامه‌های آموزشی را انجام دهند. از دیگر توانایی‌های این دانش‌آموختگان، انجام پژوهش‌های سازمان یافته در مورد چالش‌های آموزش مهندسی، در دانشگاه‌ها و صنعت کشور است. این کارشناسان همچنین به‌عنوان رابط و تسهیل کننده‌ای کارآمد، بین دانشجویان، اعضای هیات علمی، کارکنان اداری و مرکز آموزشی، عمل خواهند نمود.  آن دسته از دانش آموختگان کارشناسی مهندسی، علاقمند به‌وجوه مختلف آموزش، و پژوهش در زمینۀ آموزش، گزینه‌‌های مناسبی برای گذراندن این دوره کارشناسی ارشد هستند. برنامه کارشناسی ارشد آموزش مهندسی در سال 1395 توسط کرسی یونسکو  در آموزش مهندسی طراحی و پس از تایید دانشگاه تهران در 21/03/1396، مورد تایید شورای عالی برنامه ریزی آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و آموزش عالی نیز قرار گرفت. اولین دوره کارشناسی ارشد آموزش مهندسی، از مهرماه 1398، در دانشکدۀ فنی دانشگاه تهران به‌‌اجرا درخواهد آمد. برنامۀ مصوب این دوره آموزشی را می‌توان از تارنمای (http://ucee.ut.ac.ir/cms/42420)، به‌دست آورد.

دکتر حسین معماریان، شهریور 1398