این روزها با هر عضو هیات علمی که صحبت می‌کنیم، کم و بیش از بی‌انگیزگی دانشجویان شکایت دارد:

«تعدادی از دانشجویانم، تنها برای ثبت حضورشان در کلاس، حاضر می‌‌شوند. با تمام کوششی که در جذاب تر کردن ارایه درس در کلاس دارم گروهی از دانشجویان حواسشان در جای دیگریست و یا خود را با تلفن همراهشان سرگرم می کنند. درس خواندن را نیز به چند روز مانده به امتحان میان ترم یا پایان ترم محدود کرده اند.»

در دنیایی که دانشجویان، از طریق تلفن همراه، به‌هرگونه اطلاعات مورد نیاز دسترسی دارند، آیا می‌‌توان آنها را به‌روش‌های تدریس سنتی، در کلاس راضی نگاهداشت؟ به چه صورتی می‌توان از فرصت محدود ارتباط رو در روی استاد و دانشجویان در کلاس، به‌نحو بهینه‌ای استفاده کرد؟ در چند دهه اخیر کوشش‌های متعددی برای پاسخگویی به این پرسش‌ها، صورت گرفته است. در همین راستا روش‌های مختلف یادگیری ترکیبی پیشنهاد و تجربه شده است. یادگیری ترکیبی [1] رویکردیست که با کمک فناوری‌‌های چند رسانه‌ای، یادگیری سنتی را متحول می‌کند، بدون آنکه نقش مهم یادگیری سنتی در آن نادیده گرفته شود. یکی از روش‌های یادگیری ترکیبی که کارایی خوبی داشته است، یادگیری معکوس است. کلاس یا یادگیری معکوس [2]  یا وارونه یک مدل آموزشی است که در آن دو جزء تدریس در کلاس و انجام تکلیف در منزل، جابجا شده است. در این روش، فعالیت‌هایی که قرار است در خانه و خارج از کلاس اتفاق بیافتد، جایگزین تدریس استاد می‌شود.

در روش یادگیری معکوس، دانشجویان پیش از هر جلسۀ درس، مطالب تعیین شده را در قالب ویدیوهای کوتاه، یا دیگر منابع آموزشی، در منزل و محیط خارج از کلاس مطالعه می‌‌کنند و در مقابل، آنچه در آموزش سنتی به‌عنوان تکلیف خانگی است، به‌کلاس آورده می‌شود. در یادگیری معکوس تمامِ وقت کلاس به‌حل تمرین، انجام پروژه و یا بحث و گفتگو در مورد مفاهیم درس اختصاص می‌یابد. یک کلاس معکوس، آموزش را به یک مدل دانشجو محور تبدیل می‌کند که در آن، زمان کلاس صرف بررسی موضوعات در عمق بیشتر و ساخت موقعیت‌های یادگیری متنوع‌تری می‌شود. روش کلاس معکوس نزدیک‌‌‌ترین مدل به‌شیوه آموزش  سنتی در کلاس درس است که تنها با جابجایی مکان انجام آموزش و تکالیف، نتایج شگرفی به‌دست می‌‌دهد. روش یادگیری معکوس، به ویژه در کلاس‌ها و درس‌های با تعداد دانشجوی زیاد نیز نتایج خوبی به‌همراه داشته است.

سلمان خان [3] بنیانگذار  آکادمی خان [4] با اجرای یک برنامه با عنوان «بگذارید با استفاده از ویدیو، آموزش را بار دیگر اختراع کنیم»[5] به گسترش روش کلاس معکوس کمک شایانی کرد. ارایۀ درس از طریق ویدیو، اغلب یکی از عناصر کلیدی روش یادگیری معکوس است. ویدیوها را، یا خود آموزشگر تهیه کرده و یا از یک منبع اینترنتی انتخاب می‌کند. تجربه نشان داده است که فیلم آموزشی با صدای استاد درس، تاثیر ویژه‌ای برای یادگیری خارج از کلاس ایجاد می‌‌کند. گرچه در این روش استفاده از برنامه‌های ضبط شده ویدیویی اهمیت بارزی دارد ولی تنها گزینۀ آن نیست. کلیه منابع دیداری، شنیداری و نوشتاری (مثل کتاب، مقاله، منابع برخط در وب، پادکست، عکس، اسلاید و ...) از جمله دیگر منابعی هستند که در این روش می‌توان به‌کار گرفت.

معکوس کردن روند کلاس، به‌پیش‌نیازهایی احتیاج دارد. به‌این منظور، آموزشگر باید محتوای مناسبی برای یادگیری دانشجویان در خارج از کلاس تولید کند و برنامه منظمی برای مطالعه در خانه ارائه دهد و همچنین فعالیت‌های مناسبی برای طرح در کلاس در نظر بگیرد. از این‌رو، برگزاری یک کلاس درس معکوس چالش‌برانگیزتر از کلاس معمولی است و آموزشگر را، در ابتدای کار، با سختی‌هایی رو به رو می‌سازد. در این روش تهیه منابع درسی (ویدیو های کوتاه، پادکست، ...)، به‌ویژه در اولین باری که در یک درس از این روش استفاده می‌شود، وقت‌گیر و چالش بر انگیز است. در این حالت، آموزشگر باید زمان زیادی را، خارج از مسئولیت‌های آموزشی و جاری، صرف تهیه منابع و ساماندهی درس نموده و در مواردی هزینه‌‌‌‌هایی را نیز متقبل شود. یک راه حل در این زمینه برون سپاری ضبط و تدوین برنامه‌های ویدیویی است. خوشبختانه، در سال‌های اخیر سامانه‌های آموزش دروس ویدئویی به‌نسبت مناسبی در کشور ایجاد شده‌است. مکتب خونه و فرادرس، دو نمونه از این سامانه ها هستند. مکتب‌‌‌خونه [6]، ضبط ویدئویی دروس دانشگاه‌های مختلف در سرکلاس درس را سر لوحۀ فعالیت خود قرارداده است. این حالی است که فرادرس [7] ارایه دروس توسط اساتید را خارج از کلاس و در استودیوهای ویژه ضبط می‌کند. از نگاهی دیگر، تمرکز مکتب خانه بیشتر بر دروس رسمی و کلاسیک دانشگاهی است؛ اما فرادرس در کنار دروس رسمی، تاکید بیشتری بر آموزش‌‌‌‌های عملی و مهارتی دارد. یک روش دیگر برای کاستن از مشکلات تهیه منابع ویدئویی برای درس، استفاده از منابع آموزشی مناسبی است که در زمینه درس مورد نظر در وب وجود دارد.

در یادگیری معکوس، کلاس‌ درس، به‌‌جای محل عرضه و تکرار مکرر و یکنواخت محتوای یک درس، که اغلب برای آموزشگر نیز کسالت‌‌‌آور می‌شود، به جلسات مباحثه و نقادی، یعنی آنچه از یک کلاس درس دانشگاهی انتظار می‌رود، تبدیل می‌شود. فعالیت‌های کلاسی یادگیری معکوس متعدد هستند. از آن جمله است: انجام پروژه‌ها و یا دیگر مواردی که در آموزش سنتی به‌عنوان تکلیف خانگی درنظر گرفته می‌شوند، مرور مطالب درس و رفع اشکال، گفتگو بروی یافته‌ها و دانسته‌ها،  پرسش و پاسخ، حل تمرین، طراحی مسئله، حل مسئله، بحث های دونفره و گروهی و ارایه سخنرانی. در جدول 1 فعالیت‌های قبل از کلاس، در کلاس و بعد از کلاس دانشجویان، در دو روش آموزش سنتی و معکوس، به‌‌طور خلاصه با هم مقایسه شده اند.