اشتراک تجربیات تدریس در دوران همه گیری کرونا

به‌دنبال بروز و گسترش ناگهانی پاندمی کرونا ، آموزش با بحرانی بزرگ و ناخواسته روبرو شد. تغییر رویۀ یاددهی و یادگیری، از آموزش حضوری به آموزش از راه دور، سطوح مختلف آموزش، از جمله آموزش دانشگاهی را، با چالش‌های متعددی روبرو ساخت. برای گذر سریع‌تر از این بحران، اشتراک دستاوردهای مراکز آموزشی در سرتاسر جهان، در دستور کار قرار گرفت. در همین راستا نظرخواهی‌های متعددی از ذینفعان آموزش، و در راس آن از دانشجویان و اساتید، به‌عمل آمد و نتایج آن به اشتراک گذارده شد. در همین راستا، کرسی یونسکو در آموزش مهندسی نیز با انجام پژوهش‌ها و نشر نتایج آنها به صورت مقالات پژوهشی، نظرسنجی از ذینفعان (دانشجویان، اساتید، ...)، تعریف پایان‌نامه کارشناسی ارشد در زمینه آموزش مجازی، برگزاری جلسات سخنرانی و شرکت در میزگردها و وبینارهای ملی و بین المللی، در این امر مشارکت نمود. یکی از آخرین اقدامات کرسی در این زمینه نظرسنجی از گروهی از اساتید دانشکده‌های مهندسی، عضو شورای راهبردی کرسی یونسکو در آموزش مهندسی، در مورد چالش‌ها و دستاوردهای چند نیمسال آموزش غیرحضوری بوده است. نظرات این اساتید در جلسۀ مورخ 23/4/1400 شورای راهبردی کرسی ارایه و مورد بحث قرار گرفت. در ادامه، چکیده نظرات و پیشنهادهای مطرح شده در این جلسه، با همکاران دانشگاهی به‌اشتراک گذارده می‌شود.

دکتر حسین معماریان

رئیس کرسی یونسکو در آموزش مهندسی

دکتر مریم بیطرف، دانشکده مهندسی عمران: 

دﺳتآوردﻫﺎ:

• ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺮﮔﺰاری ﻣﻮﻓﻖ ﮐﻼس‌های آﻧﻼﯾﻦ و اﻣﮑﺎن اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻌﺪ از رﻓﻊ ﻣﺸﮑﻞ ﮐﺮوﻧﺎ (ﺑﺮای ﻣﺜﺎل در روزﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ آﻟﻮدﮔﯽ هوا از ﺣﺪ ﻣﺠﺎز ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ)
• داﺷﺘﻦ وﻗﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ﮐﺮدن ﻣﺒﺎﺣﺚ درس، ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺰاری ﮐﻼس ﺑﻪ‌ﺻﻮرت ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ (آﻓﻼﯾﻦ و ﺑﺎرﮔذاری ﻓﯿﻠﻢ  و آﻧﻼﯾﻦ ﺑﺮای رﻓﻊ اﺷﮑﺎل)
• ﺗﺴﻬﯿﻞ در ﺑﯿﻦ‌اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺷﺪن فعالیت‌های داﻧﺸﮑﺪه‌ﻫﺎ، ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺑﺮﮔﺰاری کلاس‌های ﻣﺠﺎزی
• ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از اﺗﻼف وﻗﺖ اساتید و دانشجویان در ﺗﺮاﻓﯿﮏ
• اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﯾﺮی زﻣﺎن آﻣﻮزش: داﻧﺸﺠﻮ اﯾﻦ اﻣﮑﺎن را دارد در زﻣﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻓﯿﻠم های ﮐﻼس را ﺑﺒﯿﻨﺪ.

ﭼﺎﻟﺶ‌ﻫﺎ:

• حضور ﺻﻮری داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن در ﮐﻼس
• ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن اﺳﺘﺎد از ﻣﯿﺰان و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﯾﺎدﮔﯿﺮی ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ در ﺣﯿﻦ برگزاری ﮐﻼس
• ﺑﺤﺚ ﺗﻘﻠﺐ در اﻣﺘﺤﺎن
• ﻣﺸﮑﻼت ﻧﺎﺷﯽ از ﻧﺒﻮدن ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﺳﺘﺎد و داﻧﺸﺠﻮ
• ﻣﺸﮑﻼت ﺑﺮﮔﺰاری ﮐﻼس‌های آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﯽ
• اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺘﺮس و ﻣﺸﮑﻼت داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن در دوران ﮐﺮوﻧﺎ و ﮐﻼس‌های ﻣﺠﺎزی
• ﻋﺪم ﺑﺮﺧﻮرداری ﻫﻤۀ داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن از اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺳﺨﺖ اﻓﺰاری ﻣﻨﺎﺳﺐ و اﯾﻨﺘﺮﻧﺖ ﭘﺮﺳﺮﻋﺖ ﺑﺮای ﮐﻼﺳ‌‌ﻬﺎی ﻣﺠﺎزی
• ﻋﺪم وﺟﻮد ﻣﺮز ﻣﺸﺨﺺ ﺑﯿﻦ ﺳﺎﻋﺎت ﮐﺎر و اﺳﺘﺮاﺣﺖ اساتید

دکتر رضا کراچیان، دانشکده مهندسی عمران

دستاوردها:

• بازنگری مطالب درسی و به روزرسانی آنها ب‌ منظور آماده سازی مطالب برای کلاس‌های غیرحضوری
• افزایش حجم مطالب تدریس شده به علت استفاده بهتر از وقت کلاس‌ها برای تدریس
• کسب تجربه تدریس غیرحضوری توسط استادان
• استفاده بهتر از تصاویر و کلیپ‌های آموزشی در حین تدریس
• استفاده از قابلیت‌های سامانۀ آموزش مجازی دانشگاه (ایلرن)، برای ارسال مطالب درسی و دریافت پاسخ تمرین‌ها
• امکان مرور مجدد فیلم کلاس‌ها توسط دانشجویان
• افرایش متوسط نمره ارزشیابی کلاس‌ها بر اساس نظرات دانشجویان
• افزایش متوسط نمرات دانشجویان در دروس  (که ممکن است نشانگر سطح یادگیری دانشجویان نباشد).

چالش‌ها:

• بحث و تبادل نظر کمتر در کلاس‌ها و تعامل کمتر بین استاد و دانشجو و تأثیر منفی این موضوع بر کیفیت آموزش
• کاهش کیفیت آزمون ها و آسان‌تر شدن امکان تقلب توسط دانشجویان
• کنترل کمتر بر حضور موثر دانشجویان در جلسات درس
• وقت گیر بودن فرایند طرح سوالات امتحانی و تصحیح پاسخ‌ها
• امکانات محدود سخت افزاری و نرم افزاری برخی دانشجویان برای شرکت مناسب در کلاس‌ها و آزمون‌ها
• اختلال‌های موجود در سامانه ایلرن به‌خصوص در زمان هایی که تعداد زیادی کلاس برگزار می شود.
• قطع برق و اینترنت و ایجاد اختلال جدی در برگزاری آزمون های پایان ترم

دکتر گلناز جوزانی کهن، دانشکده مهندسی معدن

 دستاوردها:

• استفاده بهینه از زمان و مدیریت آن
• گروهی از دانشجویان وقت آزاد شده را به اشتغال اختصاص دادند. برای کسانی که به کار تخصصی پرداختند نتیجه مثبت و برای کسانی که کار غیر تخصصی انجام می‌دهند، نتیجه منفی بوده است.
• مرور فیلم ها و فایل ها در هر مکان و زمان امکانپذیر بود.
• صرفه جویی در هزینه‌ها
• آموزش مجازی قابلیت‌های خود را نشان داده است و من از ترم آینده بصورت ترکیبی از هر دو استفاده خواهم کرد.

چالش‌ها:

• برخی استادان پاسخ ایمیل را نمی‌دهند.
• محتوای درسی به موقع حاضر نمی‌شود.
• سر کلاس حضوری حواس ها پرت نمی شود.
• در جلسات صبح مشکل وارد شدن به کلاس وجود دارد و بعد از ورود نیز رشته کلام از دست می‌رود.
• فقدان دسترسی به اینترنت پر سرعت در شهرهای کوچک

دکتر محمد رضا دلاور، دانشکده مهندسی نقشه برداری

دستاوردها:

• ایجاد تسهیلات پذیرش دانشجویان خارجی
• ایجاد تسهیلات برای پذیرش دانشجویان در سایر شهرها و روستاهای کشور
• فراهم نمودن شرایط ساده‌تر از نظر هزینه، زمان و فرایندهای اداری در استفاده از استادان خارجی یا ایرانیان خارج از کشور
• صرف وقت و انرژی کمتر جهت حضور در کلاس درس
• کمک به بین المللی سازی آموزش
• تنوع بخشی به نحوۀ ارائه مطالب درسی برخط/ غیربرخط(، فرمت ارائه (استفاده از روش­هایVR/AR/HR )، استفاده از آزمایشگاه‌های شبیه سازی و دوقلوهای مجازی (Digital Twin)
• امکان بهتر مستند سازی تجارب، سوابق و مدارک آموزشی در فضای مجازی، که امکان ثبت سوابق و دانش‌کاوی آنها را فراهم می کند.

چالش‌ها

• عدم وجود آموزش چهره به چهره و کاهش امکان ارزیابی استاد درس از میزان اثربخشی آموزش و فعالیت دانشجویان در کلاس
• کاهش امکان حضور و غیاب دانشجویان
• وجود مشکلات متعدد در کیفیت ارزیابی دانشجویان به‌ویژه در زمان آزمون­های کتبی
• کاهش کیفیت و امکان پذیری آموزش­های گروهی و پروژه‌های عملی گروهی
• کاهش کیفیت آموزش، به‌علت عدم امکان بررسی درک فهم موضوع توسط استاد درس به‌منظور تکرار مطالب

پیشنهادها:

• ادامه آموزش­های مجازی به‌صورت بخشی از فرایند آموزش یا برای برخی دروس یا در برخی از جلسات
• بررسی ارائه برخی دروس به صورت ترکیبی  )مجازی/ حضوری(
• انجام ارزیابی های مستمر (پروژه‌های کلاسی هفتگی، پروژ‌ه‌های عملی، آزمون میان ترم، نهایی و شفاهی)
• تهیه طرح درس برای دروس عملی و آزمایشگاه­ها با مشخص نمودن نحوه دسترسی به داده ها، آزمایشات، سیستم­های نرم افزاری، شبیه سازها، ...نحوه انجام آزمایشات؛ ارزیابیها و گزارش نویسی
• تدوین استاندارد ارائه دروس مجازی
• پایداری مقررات دانشگاه در خصوص کلاس های مجازی
• نیاز به وجود کارشناسان بیشتر، برای حل مشکلات اعضای هیأت علمی در ارائه دروس در فضای مجازی،
• بررسی لازم جهت حفظ حقوق معنوی استادان در تهیه مطالب درسی.

دکتر آرش بهرامی، دانشکده مهندسی مکانیک

دغدغه در مورد ارزیابی درس و برگزاری بدون استرس و همراه با حفظ سلامت آزمون، باعث به‌کاربردن ایده‌ای شد که در آن سوالات امتحان از رویدادهای دنیای واقعی انتخاب می‌شوند. در این روش، هر یک از دانشجویان به‌دنبال انتخاب و تخمین داده‌های مورد نیاز برای حل مسئله می روند و با استفاده از آنها به حل مسئله می پردازند. مثلاً استفاده از حرکت توپ در بازی بولینگ، پرتاب فضاپیمای چلنجر و مانند آن. در ابتدا انگیزه انتخاب این روش برای حفظ سلامت امتحان بود اما، مدلسازی از طریق روبرو شدن دانشجویان با مسایل دنیای واقعی، بسیار جذاب و موجب افزایش انگیزه دانشجویان به یادگیری می‌شود (جزئیات بیشتر در مورد این روش به‌طور جداگانه منتشر می شود)..

دکتر بنفشه زهرایی، دانشکده مهندسی عمران

آموزش الکترونیک در مورد دروس کارشناسی ارشد، بهتر از حضوری اجرا شد ولی برای دوره کارشناسی، آموزش خوبی منتقل نشد. روش پیشنهادی دکتر بهرامی برای ارزیابی خوب است اما برای سنجش درک و دریافت مفاهیم کارایی چندانی ندارد. من به‌واسطه همکاری با فائو «سازمان خوارو بار و کشاورزی ملل متحد» در کلاس‌های دانشگاه IHE هلند شرکت کردم و در این خصوص برخی از یافته هایم را با شما به اشتراک می گذارم:

• در این دوره، هیج فایل ضبط شده بیش از نیم ساعت نبود و به راحتی می‌شد آنها را دانلود کرد.
• فایل‌ها، اسلایدهای صدا گذاری شده‌ای بود که متن آن پیاده شده بود.
• هیچ درسی نبود که تنها توسط یک نفر ارائه شود. افراد دارای تجربه‌های آموزشی و میدانی مختلف، فایل‌هایی را برای یک درس ارائه می‌دادند.
• جلسۀ برخط بیشتر برای بحث و تبادل نظر بود و فایل‌های مرتبط با آن، قبلاً ارائه شده بود.
• تمرین‌ها و کوئیزها بارگذاری می‌شد و فیدبک گرفته می‌شد.
• متاسفانه آنها هم برای چالش های آزمون ها و ارزیابی درس راه حل مناسبی نداشتند.

دکتر سیروس زمانی، دانشکده مهندسی متالورژی و مواد

بهترین روش برای امتحان، طراحی مسایل منطبق یا دنیای واقعی است. من هم در این ترم از این روش استفاده کردم و متوجه شدم که نگاه دانشجویان از فضای مهندسی دور است مشروح تجربیات تدریس دکتر سیروس زمانی را دراینجا ببینید.

دکتر جلیل آقا راشد محصل، دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر

در خصوص روش پیشنهادی دکتر بهرامی با نظر خانم دکتر زهرایی موافقم، آموزش کلاسیک و مفاهیم هم باید در جای خود مورد سنجش قرار بگیرند. چالش‌های دوران کرونا را می‌توان در سه گروه زیرساخت ها، کاربران و برنامه درسی مورد بررسی قرار داد. بحث بایگانی سوابق آموزش و تدریس هم مهم است و اینکه کارکنان هم باید در خصوص مسایل، آموزش کافی ببیند. آموزش الکترونیک برای برخی دروس خوب است اما برای دروس عملی و آزمایشگاهی مناسب نیست. اگر فرهنگ استفاده از ابزارهای آموزش الکترونیک جا بیفتد خوب است. من به این نتیجه رسیده ام که آموزش آتی ترکیبی خواهد بود.

دکتر محمد رضا حائری یزدی، دانشکده مهندسی مکانیک

انتقادی که به نظر من نسبت به دانشکده‌ها وجود دارد این است که پس از آغاز همه گیری کرونا، به سراغ استادان نرفتند تا از آنها بپرسند که آیا نرم افزار ها و سخت افزارهای مورد نیاز را در اختیار دارند؟ آیا استفاده از آنها را می‌دانند؟ از چه روشی برای درس‌دادن استفاده می‌کنند؟ متأسفانه ما این فعالیت‌ها را بدون اینکه نظارتی وجود داشته باشد، اغلب با آزمون و خطا انجام دادیم.

دکتر رامتین خسروی، دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر

به نظر من ارائه فایل ضبط شده، در مواردی با مشکل همراه است. در ترم ها آموزش حضوری بر اساس شرایط نکاتی را متوجه می شدیم و در محتوا تغییراتی را ایجاد می کردیم. زمانبر بودن تهیه محتوای الکترونیکی باعث می‌شود به روز کردن آن دشوار باشد.

دکتر امید فاطمی، دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر

در خصوص مشکل مورد اشاره آقای دکتر خسروی، پیشنهاد می‌شود از ویدئو های 6، 7 دقیقه ای استفاده شود. که اصلاح و بروزرسانی آن، در نیمسال‌های بعد آسان تر است.