هدف از ارائۀ یک درس چیست؟ دانشجویان ما پس از پایان درس چه باید بدانند یا قادر به‌انجام آن باشند؟ چه میزان گفتن، شنیدن، خواندن، نوشتن، نگاه کردن و انجام دادن برای دستیابی به‌‌این هدف‌ها لازم است؟ در همین راستا، چه مقدار و چه‌نوع مطالب درسی باید درنظر گرفت؟ برای رسیدن به‌‌نتیجۀ مطلوب، چه سطح انتظاراتی باید از دانشجویان داشته باشیم؟ ترتیب و توالی مطالب باید به‌‌چه صورتی باشد که بیشترین یادگیری از آن حاصل شود؟ چگونه متوجه می‌شویم که دانشجویانمان به‌‌هدف‌های درس رسیده‌اند؟ این‌ها و بسیاری دیگر، سؤال‌هایی است که هر آموزشگر قبل از آغاز آموزش یک درس، از خود می‌پرسد. متاسفانه، تنها معدودی از اساتیدی، که در رشته‌های مهندسی تدریس می‌کنند، آموزشی در مورد نحوۀ تدریس و انتقال مفاهیم داشته‌اند. بیشتر ما، هرچه در این زمینه می‌دانیم غریزی است یا از نحوۀ تدریس استادان سابقمان، که ایشان نیز به‌ طور معمول آموزشی در مورد نحوۀ صحیح انتقال مفاهیم ندیده بودند، کسب کرده‌ایم. آن دسته از ما که موفق‌تر بوده‌ایم نیز تجربیات خود را با آزمون و خطا به‌‌دست آورده‌ایم. بدیهی‌ است کسانی که هزینۀ این فرایند آزمون و خطا در آموزش را می‌پردازند، اغلب دانشجویان هستند. خلاصه آنکه، حرفۀ معلمی و تدریس، پیچیده‌تر و مهم‌تر از آن است که بدون هیچ‌گونه آموزشی به‌‌ آن مشغول شویم. ارتقای آموزش مهندسی مستلزم آگاهی آموزشگران از روش‌های نوین آموزش مهندسی و به‌ کار بستن آنها در فرایند تدریس و یادگیریست.

     در همین راستا، کرسی یونسکو در آموزش مهندسی از سال 1390 کارگاه‌های آموزشی متنوعی را به‌‌منظور توسعۀ حرفه‌ای و مهارت‌های یاددهی-یادگیری اعضای هیأت علمی و دستیاران آموزشی طراحی و به‌اجرا در آورده است. این کارگاه‌ها در سطح دانشگاه تهران زیر نظر مرکز ارزیابی کیفیت پردیس دانشکده‌های فنی، و در سطح ملی با همکاری انجمن آموزش مهندسی ایران، عرضه می‌شود. هر کارگاه در نیم روز و در دو جلسه (جمعا به‌مدت 4 ساعت)، برگزار می‌شود. در جلسه اول مطالب تئوریک مرتبط با موضوع کارگاه ارائه شده و در جلسه دوم شرکت‌کنندگاه در کارگاه به‌طور عملی مطالب عرضه شده را به‌‌کار می‌گیرند. به‌منظور تأمین مطالب تئوریک مربوط به‌توسعۀ مهارت‌های یاددهی-یادگیری، کتابی نیز تألیف شده است (معماریان 1391)، که همراه با مقالاتی که در این زمینه تألیف شده، در اختیار شرکت‌کنندگان قرارمی‌گیرد. در پایان هر گارگاه نیز گواهی‌نامه‌ای به‌شرکت‌کنندگان اهدا می‌شود. عناوین کارگاه‌هایی که به‌منظور توسعۀ مهارت‌های آموزشی آموزشگران مهندسی ایران طراحی شده است، و سؤالاتی که در هر یک پاسخ داده می‌شود، عبارت است از:

1. تدارک تدریس هدفدار (هدف از ارائۀ یک درس چیست؟ دانشجویان پس از پایان درس چه باید بدانند یا قادر به‌‌انجام چه باشند؟ چه فعالیت‌هایی برای دستیابی به‌این هدف‌ها لازم است؟)

2. سبک‌های یاددهی و یادگیری (بهترین یادگیری چگونه حاصل می­­­‌شود؟ سبک‌های یادگیری و تدریس کدامند؟ در چه شرایطی بهترین یادگیری حاصل می‌شود؟)

3. یادگیری فعال (یادگیری فعال چیست و انواع آن کدامست؟ آموزش دانشجومحور چیست؟ درگیر نمودن دانشجویان در فرایند یاددهی-یادگیری چگونه امکان‌پذیر است؟)

4. ارزیابی یادگیری (انواع آزمون کدامند؟ چگونه یک آزمون معتبر تهیه کنیم؟ کارایی انواع آزمون چقدر است؟ روش مناسب نمره دادن چیست؟)

5. تجربیات تدریس (اساتید موفق چگونه عمل کرده‌­اند؟ چه برداشت­‌هایی می‌‌توان از تجربیات تدریس اساتید پیش‌کسوت کسب کرد؟)

6. ساماندهی کلاس‌های حل تمرین (برای دستیاران آموزشی) (هدف از کلاس‌های حل تمرین چیست؟ برگزاری موفقیت‌آمیز یک کلاس حل تمرین یا جلسۀ آزمایشگاه توسط دستیاران آموزشی، چه پیش شرط‌‌هایی دارد؟)

7. ارزشیابی برنامه‌های آموزشی (ارزشیابی برنامه‌های آموزش مهندسی چیست؟ ملاک‌های ارزیابی برنامه‌­های آموزشی کدامست؟ ارزیابی درونی چگونه انجام می‌شود؟ نقش اعضای هیأت‌علمی در ارزیابی چیست؟)

8. آموزش مهندسی استاندارد (ویژگی‌های یک آموزش مهندسی استاندارد کدامست؟ چگونه این استانداردها را در برنامه‌های آموزش مهندسی کشور اعمال کنیم؟)

9. چالش‌های آموزش مهندسی ایران (دانشگاه‌­های پیشرفته برای ارائه یک برنامه آموزشی موفق چه می‌کنند؟ چالش‌­های برنامه‌های آموزش مهندسی ایران کدامست؟ چه‌راهکارهایی برای برطرف نمودن آن‌ها متصور است؟)

10. آموزش طراحی مهندسی (طراحی مهندسی چیست و مراحل آن کدامست؟ چگونه و به‌توسط چه درس‌هایی می‌توان مهارت طراحی را در دانشجویان، تقویت کرد؟)

11. اخلاق آکادمیک (اصول اخلاقی و ضوابط کار حرفه‌ای مهندسی کدامست؟ اخلاق خرد و کلان کدامند؟ چگونه می‌توان با بی‌اخلاقی‌های آکادمیک مقابله کرد؟)

12. نقش استادان راهنما در آموزش مهندسی (نقش استادان راهنما در راهبری دانشجویان برای دستیابی به اهداف آموزشی برنامه چیست؟ استاد راهنما چه نقشی می‌تواند در برطرف نمودن مشکلات غیر آموزشی دانشجویان داشته باشد؟)

13. سازوکار تهیه‌ منابع آموزشی (روش صحیح طراحی و تهیه جزوه و کتاب درسی کدامست؟ برنامه‌های آموزشی دیداری و شنیداری موفق چه ویژگی‌هایی دارند؟)

14. بازنگری پروژه کارشناسی مهندسی (چگونه می‌توان کسب مهارت‌ در زمینه‌های طراحی، کارگروهی، ارتباطات و اخلاق حرفه‌ای را در پروژه کارشناسی مهندسی منظور کرد؟)

15. ارتقای انگیزه یادگیری در دانشجویان مهندسی (بی‌انگیزگی چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟ راه‌کارهای مقابله با بی‌انگیزگی دانشجویان به آموزش و یادگیری کدامست؟)

16. آموزش برخط مهندسی (آموزش برخط چیست و چگونه انجام می‌شود؟ چالش‌های آموزش برخط کدامست؟ آیا آموزش برخط مهندسی امکان‌پذیر است؟ )

توسعۀ مهارت‌های حرفه‌ای را می‌توان به‌توسط دروس و برنامه‌های آموزشی مفصل‌تر و یا منتهی به‌مدرک نیز به‌دست آورد. به‌این‌ منظور یک درس تحصیلات تکمیلی و یک دوره آموزشی یک هفته‌ای نیز توسط کرسی یونسکو در آموزش مهندسی طراحی و به‌اجرا گذارده شده است.

• درس تحصیلات تکمیلی آموزش مهندسی: به‌منظور آموزش آن دسته از دانشجویان دکتری مهندسی، که عضویت در هیأت‌علمی و تدریس را به‌عنوان حرفه آتی خود انتخاب کرده‌اند، یک درس تحصیلات تکمیلی خاص طراحی شده است. هدف این درس آموزش پیشرفت‌های جدید در زمینۀ یاددهی-یادگیری و نحوۀ آماده شدن برای تدریس، ارائه درس و ارزیابی بایسته آن است.
• دوره آموزشی توسعۀ مهارت‌های آموزشی اعضای هیأت‌علمی: هدف این دوره یک هفته‌ای بهبود مهارت‌‌های آموزشی اعضای هیأت‌علمی، و در کنار آن آگاهی از سازوکار فعالیت‌های پژوهشی و اجرایی، به‌منظور کمک به‌ بهبود کیفیت آموزش و ارتقای فرایند یاددهی-یادگیری است. در چهار روز ابتدای این دوره، هشت کارگاه در زمینۀ مهارت­­­­‌های یاددهی-یادگیری و ارزشیابی برنامه‌های آموزش مهندسی، عرضه می‌­شود. ادامۀ دوره نیز به‌آشنایی شرکت‌کنندگان با امور آموزشی، پژوهشی، اداری و رفاهی دانشگاه، اختصاص یافته است.

علاقمندان به‌آگاهی بیشتر می‌توانند به‌مقالۀ «توسعۀ مهارت‌های آموزشی اساتید مهندسی ایران» (پیوست)، مراجعه نمایند. پیشنهاد آموزشی «توسعۀ مهارت‌های آموزشی اعضای هیئت‌علمی» در جلسۀ شمارۀ 5 شورای راهبردی کرسی یونسکو در آموزش مهندسی، مورخ 92/1/28 به‌‌تصویب رسید و به‌‌دنبال، آن مرکز ارزیابی کیفیت پردیس دانشکده‌های فنی برگزاری این کارگاه‌های آموزشی را آغاز کرد. کرسی یونسکو در آموزش مهندسی آمادۀ همکاری با دانشگاه‌هایی است، که مایل به برگزاری این کارگاه‌ها هستند.

ح. م.، بهمن 1393

فایل pdf این متن، از لینک مقابل قابل دریافت است.