در چند سال اخیر، گزارش‌‌های متعددی از بی‌انگیزگی دانشجویان از سوی اساتید ارائه شده است. به‌منظور بررسی این مسئله، در خرداد ماه 1396، یک نظرسنجی مقدماتی از حدود 200 نفر از دانشجویان کارشناسی مهندسی پردیس فنی صورت گرفت. در این نظرسنجی، تنها یک سؤال زیر از دانشجویان پرسیده شد:

«گفته می‌شود دانشجویان بی‌انگیزه شده‌اند، اگر چنین است علت چیست؟».

این نظرسنجی، که به‌صورت کتبی و با همکاری اساتید دانشکده‌های مختلف، در ابتدای یکی از جلسات درس ایشان صورت گرفت، اطلاعات با ارزشی را به‌دست داد. این اطلاعات، مبنای مناسبی را برای طراحی یک پرسشنامۀ نظرسنجی گسترده‌تر، در مورد شناسایی دقیق‌تر علل بی‌انگیزگی دانشجویان، مهیا کرد.

پرسشنامه‌ای که به‌این منظور تهیه شد، از سه بخش تشکیل شده بود (پیوست). در بخش اول پرسشنامه، فرض بر انگیزه‌دار بودن دانشجویان گذارده شده بود و برای کسب اطلاعات در این مورد چهار سؤال زیر طراحی شد:

1. برای زندگی انگیزه دارم
2. برای درس خواندن انگیزه دارم
3. نسبت به آینده امیدوارم
4. به آینده کاری خوشبین هستم

بخش دوم پرسشنامه با این پیش فرض طراحی شد، که دانشجوی مورد پرسش، به‌درجاتی بی‌انگیزه است. برای این قسمت، با استفاده از نظراتی که دانشجویان در نظرسنجی مقدماتی ابراز کرده بودند، 27 سؤال طراحی شد (جدول 1). هشت سؤال اول این قسمت در مورد نقش دانشگاه و اساتید در بی‌انگیزگی دانشجویان است. هفت سؤال بعدی وجوه مختلف برنامۀ درسی را عامل مؤثر می‌داند و بالاخره دوازده سؤال انتهایی، به عوامل خارج از محیط آموزشی، که بر بی‌انگیزگی تأثیر می‌گذارند، اختصاص یافته است. در بخش‌های اول و دوم پرسشنامه، دانشجویان با انتخاب یکی از 5 گزینۀ خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و بسیار کم، نظر خود را در مورد تأثیر هر سؤال بر افزایش یا کاهش انگیزه، ارائه داده‌اند.

در بخش سوم پرسشنامه، از دانشجویان خواسته شد تا نظرات خود را در مورد دو سؤال زیر به‌طور مشروح بیان کنند:

1. دیگر عوامل تأثیرگذار در بی‌انگیزگی کدامست؟
2. راهکارهای پیشنهادی شما برای کاهش بی‌انگیزگی چیست؟

بیش از 900 دانشجوی کارشناسی دانشکده‌های مهندسی برق و کامپیوتر، شیمی، صنایع، عمران، متالورژی و مواد، معدن، مکانیک و نقشه‌برداری دانشگاه تهران، در این نظرسنجی شرکت نمودند. بیشتر پاسخ‌دهنده‌ها دانشجویان سال‌های دوم، سوم و چهارم کارشناسی بوده‌اند. تعداد دانشجویان پسری که پرسشنامه را تکمیل کرده‌اند دو برابر دانشجویان دختر بوده است (جدول 2).

عوامل مؤثر در بی‌انگیزگی دانشجویان، به‌ترتیب اهمیت، در نمودار 2 آمده است. همچنان که در این نمودار دیده می‌شود اجبار به انتخاب رشتۀ تحصیلی، نداشتن علاقه به‌رشتۀ تحصیلی، مسائل خانوادگی و درگیری‌های عاطفی چهار عاملی هستند که کم‌ترین تأثیر را در بی‌انگیزگی دانشجویان داشته‌اند. از سوی دیگر، خشک و تئوریک بودن دروس، کم بودن فعالیت‌های عملی و مهارتی و برآورده نشدن انتظارات در دانشگاه، سه عاملی هستند که از نظر دانشجویان دانشکده فنی دانشگاه تهران بیشترین تأثیر را در بی‌انگیزگی آنها داشته است. در پاسخ به دو سؤال تشریحی این نظرسنجی، که دیگر عوامل تأثیرگذار در بی‌انگیزگی و راه‌کارهای پیشنهادی دانشجویان برای کاهش بی‌انگیزگی را مورد پرسش قرار داده بود، دانشجویان نظرات و پیشنهادات جالب و سودمندی را ارائه دادند.

نتایج نظرسنجی از دانشجویان هر دانشکده به‌طور مجزا تنظیم و برای بررسی و در صورت نیاز اقدام، به‌دانشکده مربوطه ارسال شد. بررسی تفصیلی نظرسنجی صورت گرفته در دانشکده‌های فنی دانشگاه تهران بزودی منتشر می‌شود. برای بررسی تعمیم‌پذیری نتایج این نظرسنجی، نظرسنجی مشابهی در دانشکده‌های مهندسی دانشگاه خواجه نصیر نیز انجام شد. مراکز آموزش مهندسی می‌توانند برای بررسی علل بی‌انگیزگی دانشجویانشان نظرسنجی‌های مشابهی را سامان دهند. کاربرگه نظرسنجی که در اینجا گزارش شد، به پیوست آمده است.

ح.م.  آبان 1397

فایل pdf این متن، از لینک مقابل قابل دریافت است.