تدریس باکیفیت محتاج حضور مدرسانی است که در مورد روش‌های یاددهی و یادگیری، آموزش دیده باشند. باید توجه داشت که استادان تنها آموزشگران برنامه‌های آموزش مهندسی نیستند. تعداد قابل توجهی از دروس مهندسی دارای یک مؤلفۀ فعالیت عملی یا آزمایشگاهی است؛ که این بخش معمولا توسط دستیاران آموزشی به‌‌اجرا در می‌آید. در یک درس دو واحدی، که مشتمل بر یک واحد درس تئوری و یک واحد فعالیت عملی و یا آزمایشگاهی است، استاد درس معمولاً هفته‌ای یک ساعت واحد تئوری درس را ارائه می‌دهد، این در حالی است که دستیاران معمولا کم‌تجربه‌تر وی در کلاس‌های حداقل دو ساعته، بخش عملی درس را در برای گروه‌های کوچک‌تر دانشجویان، در کلاس‌های حل تمرین یا آزمایشگاه، ارائه می‌دهند. به‌زبانی، در این درس‌ها، برای یک ساعت تدریس توسط استاد چندین ساعت کلاس حل تمرین برای دستیاران آموزشی، درنظر گرفته می‌شود. با توجه به‌تماس زیادی که دستیاران آموزشی با دانشجویان دارند، آشنایی با نحوۀ مدیریت کلاس و به‌کارگیری روش‌های مناسب انتقال مفاهیم به‌این آموزشگران تازه‌کار، تأثیر به‌‌مراتب بیشتری از ارائه آموزش‌های مشابه برای استادان درس، که معمولا سابقۀ تدریس بیشتری دارند، خواهد داشت.

     دستیار آموزشی (TA) به‌‌دانشجوی یکی از مقاطع کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و یا دکتری گفته می‌شود که پیشتر درس مورد نظر را با موفقیت گذرانده‌ و در امر تدریس دروس نظری یا عملی، با استاد مربوط به‌آن درس همکاری می‌کند. دامنۀ وظایف دستیاران عبارتند از: همکاری در تدریس و مرور درس‌ها، کمک به‌ دانشجویان در حل تمرین‌ها و مسائل مشخص شده توسط استاد، تصحیح حل تمرین‌ها و آزمون‌ها، آماده‌سازی وسایل آزمایشگاهی و راهنمایی به‌‌هنگام انجام آزمایش‌ها، برگزاری جلسات بحث و بررسی مسائل و مشکلات درسی و در مواردی کمک به‌استاد برای تصحیح اوراق امتحانی.

     نظر به‌‌اینکه دستیاران آموزشی اغلب تجربه قبلی در آموزش ندارند، ممکن است با وجود کوششی که می‌نمایند نتوانند رضایت کامل دانشجویان را برآورده نمایند. در سال‌های اخیر، ارتقای مهارت‌های حرفه‌ای این گروه از آموزشگران، در مراکز آموزشی پیشرو، مورد توجه قرارگرفته است. آشنا بودن مدرسان مهندسی (صرف‌نظر از اساتید یا دستیاران آموزشی) با روش‌های بایسته یاددهی-یادگیری، از جمله ضروریات گذر موفقیت‌آمیز یک برنامه آموزشی از فرایند ارزشیابی است.

     به‌منظور رفع این کاستی، کرسی یونسکو در آموزش مهندسی در سال 1391 کارگاه آموزشی آموزشی ویژه‌ای را برای توسعۀ مهارت‌های یاددهی-یادگیری دستیاران آموزشی کشور، طراحی نمود و به اجرا در آورد. تا ابتدای سال 1394 صدها دستیار آموزشی پردیس دانشکده‌های فنی دانشگاه تهران، گواهی شرکت در این کارگاه را از مرکز ارزیابی کیفیت پردیس فنی دریافت کرده‌اند. ضرورت گذراندن این دوره تا حدی بوده است که برخی از دانشکده‌های پردیس فنی، کسب گواهی شرکت در این کارگاه را پیش نیاز صلاحیت برای دستیاری آموزشی، درنظر گرفته‌اند.

     هدف این کارگاه‌های نیم‌روزه آشنایی با الفبای برگزاری موفقیت‌آمیز یک کلاس حل تمرین یا جلسۀ آزمایشگاه است. توسعۀ مهارت‌های یاددهی-یادگیری دستیاران آموزشی بیشتر به‌‌صورت کار عملی شرکت‌کنندگان در کارگاه حاصل می‌شود. به‌‌این منظور ابتدا هدف از کلاس‌های حل تمرین و نقشی که دستیار آموزشی باید در آن ایفا نماید، تشریح شده و سپس نکات مهمی را که در موفقیت یا عدم موفقیت یک کلاس حل تمرین مؤثرند، به‌‌بحث گذارده می‌شود. در ادامه کارگاه، تجربیات یک تدریس موفق عرضه شده و در پایان شرکت‌کنندگان تجربیات مثبت و هم‌چنین مشکلاتی را که در تدریس داشته‌اند، با هم به‌ اشتراک می‌گذارند. در این کارگاه‌ها، که به‌طور معمول در ابتدای هر نیمسال برگزار می‌شوند، سؤالات زیر به بحث گذارده می‌شوند.

1. هدف از کلاس‌های حل تمرین چیست؟
2. چگونه کلاس حل تمرین را ساماندهی کنیم؟
3. آموزش دانشجومحور چگونه محقق می‌شود؟
4. یاددهی و یادگیری موفق کدامست؟
5. چگونه مطمئن شویم که در تدریس موفق بوده‌ایم؟
6. تدریس همراه با پاورپوینت؛ آری یا نه؟
7. چگونه بر ترس از عدم موفقیت در تدریس غلبه کنیم؟
8. با دانشجویان ناآرام و یا خاطی چه باید کرد؟
9. نحوۀ مناسب ارزیابی عملکرد دانشجویان چگونه است؟
10. چالش‌های اصلی دستیاران آموزشی کدامست؟

     در نیمه اول کارگاه، برگزارکنندگان به‌پنج پرسش ابتدایی فهرست فوق پاسخ داده و سپس تجربیات حاصل از یک تدریس موفق عرضه می‌شود. در قسمت دوم کارگاه نیز شرکت‌کنندگاه در گروه‌های چند نفره، باقیمانده سؤالات را به‌بحث گذاشته و نتیجه را به‌‌جمع عرضه می‌کنند. در پایان هر کارگاه از شرکت‌کنندگان نظرخواهی شده و نتیجه آن، به‌ویژه در ارتباط با آخرین سوال، یعنی «مهم‌ترین چالش‌های شما به‌عنوان دستیار آموزشی کدامست؟»، جهت پیگری به‌مسئولین دانشگاه ارسال می‌شود. به‌شرکت‌کنندگاه در کارگاه گواهی‌نامه (فارسی یا انگلیسی) اعطا می‌شود.

نتایج و تجربیات به‌دست آمده از کارگاه‌های آموزشی برگزار شده برای دستیاران آموزشی، به‌صورت مقاله‌ای با عنوان «توسعه مهارت‌های یاددهی-یادگیری در دستیاران آموزشی برنامه‌های مهندسی» به‌چاپ رسیده است (پیوست). تجربیات گزارش‌شده در این مقاله می‌تواند به‌عنوان الگویی برای ساماندهی کارگاه‌های آموزشی مشابه در دیگر مراکز آموزش مهندسی، مورد استفاده قرارگیرد. کرسی یونسکو در آموزش مهندسی آماده برگزاری این کارگاه و انتقال تجربیات خود به مراکز آموزش مهندسی علاقمند می‌باشد.

ح. م.، آبان 1394

فایل pdf این متن، از لینک مقابل قابل دریافت است.