..

قسمت عمدۀ فعالیت‌های آموزشی اساتید مهندسی را می‌توان به‌سه بخش فعالیت‌های قبل از تدریس، عملیات تدریس و یادگیری، و فعالیت‌های مربوط به‌ارزیابی میزان یادگیری دانشجویان، تقسیم کرد. یکی از اقدامات مهم پیش از تدریس، تهیۀ راهنمای درس (یا طرح درس)، است. در این راهنما، که معمولا در یک تا چند صفحه تهیه می‌شود، به‌سؤالات احتمالی دانشجویان در بارۀ درس، هدف‌ها، محتوا و روش اجرای آن، فعالیت‌های کلاسی و خرجا از کلاس، و نحوۀ ارزیابی درس، پاسخ داده می‌شود. راهنمای درس مجموعه مطالبی است که اطلاعاتی را در مورد موضوع درس، آنچه دانشجویان یاد خواهند گرفت و روش‌هایی که با آن ارزیابی خواهند شد، در اختیار دانشجویان قرارمی‌دهد. نسخه‌ای از راهنمای درس معمولا در جلسۀ اول کلاس به‌دانشجویان داده شده، و یا در وب‌گاه درس آگهی می‌شود. تهیۀ راهنما به‌آموزشگر کمک می‌کند که درس را سازمان داده و برنامۀ زمان‌بندی برای آن درست کند. هدف‌های متعددی برای راهنمای درس ذکر شده است. از آن جمله است: سرخط مسئولیت‌های دوجانبۀ استاد و دانشجویان؛ محلی برای ارائۀ سیاست‌ها و رویه‌های درس؛ روشی برای در اختیار قراردادن اطلاعات و منابعی که دانشجویان برای موفقیت در درس به‌آنها نیاز دارند؛ وعده‌های استاد در مورد آنچه دانشجویان خواهند آموخت؛ و بالاخره فعالیت‌هایی که انجام خواهند داد، برای آنکه آن وعده‌ها محقق شود.

     اساتید با تجربه بر این باورند که راهنمای درس، هر چه مشروح‌تر باشد، مناسب‌تر است. چنین راهنمایی، ابزاری ارزشمند برای هدایت یادگیری دانشجویان بوده و اضطراب اولیۀ آنها را در مورد درس، کاهش می‌دهد. در ادامه، مجموعه اطلاعاتی که می‌تواند در یک راهنمای درس مشروح قید شود، فهرست شده‌اند. شما می‌توانید به‌ضرورت بخش‌هایی از این موارد را حذف و یا نکات جدیدی به‌ آن اضافه کنید.

• اطلاعات پایه: نام دانشگاه، دانشکده و گروه؛ نیمسال و سال تحصیلی؛ عنوان و شمارۀ درس و تعداد واحدهای آن؛ محل کلاس درس یا آزمایشگاه؛ استاد و کارشناس درس (محل و شمارۀ تلفن دفتر کار، ساعات دسترسی، پست الکترونیکی، روش ترجیحی ارتباط، شمارۀ نمابر، وب‌گاه استاد و درس)
• توصیف درس: پیش‌نیازهای درس‌ چیست؟ دانش و مهارت‌های لازم برای موفقیت در درس کدامست؟ درس در بارۀ چه می‌باشد؟ تمرکز درس بر چیست؟ رابطۀ آن با دیگر درس‌ها چگونه است؟ مخاطبین درس چه کسانی هستند؟ روش‌ تدریس درس چیست؟ (سخنرانی، یادگیری فعال، کارگروهی، بحث و ...) زمان مورد نیاز برای مطالعۀ درس و انجام تکلیف و پروژه‌های درس چیست؟
• هدف‌های درس: دانشجویان چه توانایی‌ها، مهارت‌ها، و دانشی را در این درس کسب خواهد کرد؟
• مطالب درسی: کتاب درسی کدامست؟ (مشخصات و محل دسترسی)؛ کتاب، مقالات یا دیگر مطالب کمک درسی، وب‌گاه‌ها، تارنماها و مواد دیگر کدامند؟ (تجهیزات آزمایشگاهی، نرم‌افزار، انواع مواد دیگر)
• امتحانات و تکالیف: مشخصات آزمون‌ها (تعداد، نوع، وزن، زمان، مشخصات امتحان نهایی)؛ تکالیف، مسائل، پروژه‌ها، گزارش‌ها (نوع و مشخصات و زمان تحویل، رابطۀ بین هدف‌های یادگیری و تکالیف، ملاک‌های ارزیابی کارهای دانشجویان، ...)؛ نیازهای دیگر
• سیاست‌ها: رویۀ ارزیابی و نمره دادن (نحوۀ ارزیابی ‌فعالیت‌ها، وزن مؤلفه‌های مختلف درس، رویه در مورد کارهای ناتمام  و اعتراض در مورد نمرات، شرایط کسب نمرۀ اضافه؛ شرکت در جلسات، مشارکت در فعالیت‌ها)؛ امتحانات یا تکالیف مفقود شده، امتحان جبرانی، تصدیق دکتر؛ رفتارهای ناشایست، معیارهای رفتار ناشایست و جریمه‌های آن. فرایند ارزیابی پایانی درس
• زمان‌بندی: برنامه تقریبی هفتگی سرفصل ارائه مطالب؛ زمان دقیق امتحانات و تحویل تکالیف؛ زمان رخدادهای خاص (بازدید، ارائه، و غیره)؛ تاریخ آخرین روز حذف درس.
• راهنمایی‌ها: نکاتی برای موفقیت در درس (چگونگی مطالعۀ درس، تخصیص وقت، یادداشت‌برداری در کلاس، آماده شدن برای امتحان، خطاها یا برداشت‌های غلط رایج)؛ نسخه‌ای از امتحانات گذشته؛ برابر و تعریف واژه‌های فنی؛ آدرس مطالب کمکی در وب.
• معلولیت‌ها: تسهیلات دانشگاه برای دانشجویان دارای ناتوانی‌‌های فیزیکی، پزشگی یا یادگیری: تقاضا برای تماس آنها با استاد جهت انجام اقدامات مناسب.
• حقوق و مسئولیت‌ها: حقوق دانشجویان در محیط تحصیلی
• ایمنی و فوریت‌ها: اقدام مناسب در زمان زمین‌لرزه، آتش سوزی، حوادث، و دیگر فوریت‌ها؛ رویه‌های ایمنی در آزمایشگاه.

     از بین مطالبی که در راهنمای درس گنجانده می‌شود، طراحی هدف‌های مناسب، از اهمیت ویژه‌ای برخورداراست. تهیۀ هدف‌های یادگیری درس اقدامی مهم و کلیدی در طراحی درس است. توجه داشته باشید که هدف‌ها آن چیزی نیست که استاد انجام می‌دهد؛ بلکه آن چیزی است که دانشجویان انجام خواهند داد. هدف‌های یادگیری دستاوردهای مورد انتظار از دانشجویان درس را مشخص می‌کند. در اثر گذراندن این درس، چه تغییراتی قرار است در سطح دانش و مهارت‌های دانشجویان ایجاد شود؟ در پایان نیمسال، چه تفاوتی خواهد بود بین آنهایی که این درس را گرفته‌اند و آنهایی که آنرا نگرفته‌اند؟ تهیۀ هدف‌های یادگیری امری تخصصی است. برای آشنایی با روش صحیح تهیه هدف‌های درس می‌توانید به‌منابع متعددی که در این زمینه وجود دارد، ازجمله به‌فصل سوم کتاب نوآوری در آموزش مهندسی، انتشارات دانشگاه تهران، مراجعه نمایید.

       یک نمونه فشرده از طرح (راهنمای) درس به‌پیوست آمده است (پیوست). علاقمندان به‌کسب اطلاعات بیشتر در مورد روش تهیۀ طرح درس می‌توانند به‌فصل دوم کتاب نوآوری در آموزش مهندسی، انتشارات دانشگاه تهران؛ و یا ویدیوکلیپی که به همین منظور تهیه شده (پیوست)، مراجعه نمایند. 

ح. م.، تیر 1396

فایل pdf این متن، از لینک مقابل قابل دریافت است.