بر اساس مدارک موجود، ایران زمین زادگاه و محل پیدایش بسیاری از نوآوری‌ها و اختراعات بوده و همچنین تعداد زیادی از اکتشافات علمی و فنی توسط متفکران ایرانی انجام و در تاریخ ثبت شده است. تا قبل از سلسله قاجار، آموزش فنی در تمام زمینه‌ها، به صورت استاد- شاگردی، بدون اندک تغییری از گذشته‌های دور، برقرار بود. در دوران قاجار، به دلیل گسترش رابطه با اروپا، اقداماتی برای تغییر نظام آموزش صنعتی ایران و توجه به نظام تعلیم و تربیت اروپایی به عمل آمد. دارالفنون، که می‌توان آنرا اولین مؤسسه به سبک مدارس عالی اروپا دانست، به دستور میرزا تقی خان امیرکبیر برپا و در ششم دی‌ماه 1230 رسما افتتاح گردید. در سال 1313، اولین دانشگاه کشور تأسیس شد. همزمان با آغاز به کار دانشگاه تهران، آموزش دانشگاهی مهندسی نیز در کشور ما بنا بنهاده شد. آموزش مهندسی در ایران پس از انقلاب اسلامی تحولات زیادی را پشت سر گذارده است.

     آموزش نوین مهندسی در ایران برای اولین بار از سال 1313 در دانشکده فنی دانشگاه تهران آغاز شد. در طی این سال‌ها آموزش مهندسی کشور فراز و نشیب‌های فراوانی را پشت سر گذارده است. تا پیش از انقلاب تعداد مراکز عرضه کننده آموزش مهندسی محدود بود و اغلب برنامه‌ریزی‌های آموزشی صورت گرفته در دانشکده فنی دانشگاه تهران در سطح ملی به کار گرفته می‌شد. پس از انقلاب برنامه‌ریزی آموزش مهندسی به‌صورت متمرکز و توسط کمیته‌های برنامه‌ریزی وزارت علوم انجام گردید. اقبال دانشجویان به تحصیلات دانشگاهی، و به‌ویژه مهندسی، رقابت سختی را برای چند دهه در بین متقاضیان ورود به آموزش عالی ایجاد کرد. برای پاسخ‌گویی به این تقاضا، آموزش مهندسی نیز گسترش زیادی پیدا کرد، تا حدی که در فاصله یک دهه (1381 تا 1391) میزان نام‌نویسی دانشجویان در رشته‌های مهندسی کشور متوسط نرخ رشدی برابر با 13/4% داشته است. بر طبق آمار موجود، در سال تحصیلی 92-91 تعداد 4368000 دانشجو در مراکز آموزش عالی ایران ثبت‌نام نموده بودند که حدود یک سوم این تعداد، یعنی 1435000 نفر، در گروه فنی و مهندسی به تحصیل اشتغال داشته اند. این دانشجویان در 747 برنامه آموزشی و در 15224 رشته/محل تحصیل می‌کرده‌اند. تعداد اعضای هیئت‌علمی مراکز آموزش مهندسی در این سال 14400 نفر بوده است. مقایسه تعداد اساتید و دانشجویان مهندسی نسبت 1 به 100 را به دست می دهد. در سال تحصیلی 92-91 حدود 60% دانشجویان مهندسی کشور در مؤسسات غیردولتی تحصیل می‌کرده‌اند. 

     در سال‌های اخیر، و به‌دنبال گذر از چند دهه گسترش کمّی آموزش مهندسی، به‌تدریج  تعادلی بین تعداد متقاضیان ورود به‌آموزش عالی و ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها، در حال شکل گرفتن است. در چنین شرایطی، در آینده‌ای نه‌چندان دور، متقاضیان آموزش مهندسی در پی انتخاب مراکزی خواهند بود که در محیط رقابتی ایجاد شده، آموزش‌های بهتری را عرضه کنند. بدین‌گونه است که ارتقای کیفیت آموزش جایگزین گسترش کمّی آن خواهد شد. 

     در چند دهۀ اخیر، و به‌دنبال عرضه روش‌ها، فرایندها و ابزارهای جدید آموزش و انتقال مفاهیم؛ آموزش مهندسی نیز به‌سرعت متحول شده و پژوهش‌های مرتبط با آن به‌طور وسیعی گسترش یافته است. در چنین شرایطی، آگاهی از تازه‌ترین دستاوردها در زمینۀ آموزش مهندسی، روش‌های نوین یاددهی یادگیری، و در صورت نیاز بومی کردن آنها با توجه به‌شرایط ملی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به‌عنوان پیش نیازی برای رسیدن به این هدف، توجه بیشتر به‌ایجاد ساختارهایی برای ‌پژوهش در زمینۀ آموزش مهندسی و انجام فعالیت‌های سامان‌یافته برای بالابردن کیفیت آموزش‌های ارائه شده، ضروری می‌باشد. تعریف پایان‌نامه‌ها و پروژه‌های پژوهشی در زمینه‌های مختلف مرتبط با آموزش مهندسی قدمی مهم در این ارتباط می‌باشد. حمایت از پژوهش‌های صورت گرفته در زمینۀ آموزش مهندسی جزو اهداف کرسی یونسکو در آموزش مهندسی در نظر گرفته شده است. علاقمندان به کسب اطلاع بیشتر در مورد مهندسی و آموزش آن در ایران می‌توانند به منابع زیر مراجعه نمایند.

•   حجازی، جلال. 1377. تحلیل تاریخی آموزش فنی و مهندسی در ایران و جهان و آینده‌نگری برای آینده. فرهنگستان علوم، شاخه مهندسی مواد. 621 ص.
•  حجازی، جلال، 1378. تحلیلی بر بنیان‌گذاری آموزش نوین و آموزش مهندسی در دوران قاجار، مجله آموزش مهندسی ایران، شماره 1، سال اول.
•  فرشاد, مهدی. 1364. تاریخ مهندسی درایران. انتشارات نگارش.
•  رضاییان فرزین. 1393. 5000 سال مهندسی ایرانی. شرکت طلوع ابتکارات تصویری.

ح. م.، اسفند 1391

فایل pdf این متن، از لینک مقابل قابل دریافت است.