در سال‌های اخیر نوآوری به کلید‌واژه پیشرفت و توسعه کشورها، سازمان‌ها و مؤسسات تبدیل شده است. به‌عنوان مثال، در حوزۀ آموزش عالی، نوآوری ملاک مهم دانشگاه‌های نسل سوم شده است. به‌این ترتیب، دیگر تعداد مقالات ISI، یگانه ملاک سنجش پیشرفت علمی یک دانشگاه یا کشور نیست. آنچه امروز بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد، میزان ابتکارهایی است که به‌صورت‌های مختلفی چون اختراعات، خلاقیت‌ها و یا طرح‌های نوآورانه، به‌اجرا درآمده است.

     سازمان جهانی مالکیت فکری [1]WIPO ، که یکی از آژانس‌های وابسته به‌سازمان ملل متحد است، همه ساله گزارشی با عنوان «شاخص نوآوری جهانی» (GII)[2] منتشر می‌کند، که هدف اصلی آن مطالعه وضعیت اقتصادهای دنیا از نظر ظرفیت‌های بروز نوآوری و نتایج فعالیت‌های خلاقانه است. این گزارش در سال‌های اخیر به‌عنوان مرجعی اصلی در حوزه نوآوری و خلاقیت مورد استناد قرار‌گرفته است. در این گزارش بر نقش سرمایه‌های انسانی و نیروی خلاق در ایجاد فضای رشد و رفاه اقتصادی تأکید شده است. حداکثر امتیازی که کشوری می‌تواند از شاخص نوآوری جهانی کسب کند عدد 100 است. در شاخص جهانی نوآوری که برای سال 2019 ارائه شده است؛ کشورهای سوئیس (24/67)، سوئد (65/63) و آمریکا (73/61) مقام‌های اول تا سوم را احراز کرده‌اند. مقام‌های چهارم تا نهم نیز به‌ترتیب به کشورهای هلند، انگلستان، فنلاند، دانمارک، سنگاپور و آلمان اختصاص یافته است. در سال 2019، ایران با امتیاز 43/34، در رده 61 کشورهای نوآور جهان و بالاتر از کشورهای برزیل، عربستان، آفریقای جنوبی و قطر قرار گرفته است. لازم به ذکر است که در گزارش سال 2015  ایران با امتیاز 37/28، در رتبه 106 قرار داشته است. اطلاعات بیشتر در مورد سازوکار رتبه‌بندی نوآوری را می‌توان از وبگاه کرسی یونسکو در آموزش مهندسی[3] و وبگاه سازمان جهانی مالکیت فکری[4] به دست آورد.

همراستا با این توجه جهانی به نوآوری، امروزه مراکز آموزشی، سازمان‌ها و مؤسسات مختلف سعی می‌کنند به‌صورت‌های مختلف اعضای خود را به‌خلاقیت و نوآوری تشویق نمایند. جلب مشارکت ذینفعان، منجر به‌بهبود عملکرد مؤسسه آموزشی و ارتقای کیفیت آموزش آن می‌شود. به‌عنوان قدمی کوچک در این زمینه، پیشنهاد می‌‌شود که مراکز آموزش مهندسی، با ایجاد یک کانال ارتباطی در فضای مجازی، یا هر روش مناسب دیگر، به اعضای خود (دانشجویان، اساتید، کارکنان، مدیران، و دانش‌آموختگان) فرصت بدهند تا ایده‌های نوآورانه و پیشنهادهای خود را، در زمینه‌های مختلف مرتبط با مرکز آموزشی و ارتقای عملکرد آن، عرضه نمایند. ایده‌های نوآورانه می‌تواند در مورد مسائل آموزشی، پژوهشی، اجرایی و حتی موارد به‌ظاهر جزئی، مثل گل‌کاری باغچه‌ها، غذاخوری، پارکینگ و مانند آن باشد. 

به این ترتیب، از یک‌سو مشارکت کلیۀ اعضا، برای ارتقای هر چه بیشتر عملکرد نهاد آموزشی جلب شده؛ و از سوی دیگر دستاوردهای خلاقانه اعضا، به‌اشتراک گذاشته خواهد شد. راهکارها و پیشنهادهای ابتکاری ناشی از این هم‌افزایی، همچنین می‌تواند مدیریت را در ارتقای هرچه بیشتر عملکرد دانشگاه یا دانشکده، یاری رساند. این امکان نیز وجود دارد که در پایان هر نیمسال یا سال تحصیلی، با نظرسنجی از اعضای کانال ارتباطی، ابتکارها و نوآوری‌های برتر، در زمینه‌های مختلف، انتخاب و به‌گونه‌ای مورد تقدیر قرارگیرند. 

راه‌اندازی «ایستگاه نوآوری»، قدم مهمی در تحقق حکمرانی خوب در محیط آموزشی است. اصول حکمرانی خوب[5] اول بار در سال 1989، توسط بانک جهانی پیشنهاد شد[6]. بر طبق این سند، ضعف در به‌کارگیری و عملی نمودن حکمرانی خوب، یکی از موانع رشد و توسعۀ کشورهاست. امروزه، مراکز آموزش عالی کوشش بر این دارند که با اعمال اصول حکمرانی خوب، ضمن بالابردن کیفیت خدمات آموزشی، رضایت هرچه بیشتر ذینفعان آموزش عالی؛ از جمله دانشجویان، اساتید، دانش‌آموختگان، کارکنان اداری، والدین دانشجویان، و مدیریت را به‌دست آورند. چکیدۀ 8 اصل حکمرانی خوب، در ادامه آمده است. 

1. مشارکت: درگیری مستقیم، و یا غیرمستقیم ذینفعان در امور، از طریق آزادی بیان، تنوع دیدگاه‌ها و سازماندهی یک جامعه مدنی.
2. حاکمیت قانون: وجود چارچوب قانونی منصفانه‌، که توسط یک نهاد نظارتی بی‌طرف، برای حفاظت کامل از ذینفعان اعمال می‌شود.
3. شفافیت: جریان آزاد اطلاعات و قابلیت دسترسی سهل و آسان به‌آن، برای آگاهی همه از چگونگی اتخاذ و اجرای تصمیمات.
4. پاسخگویی: پاسخگویی به ذینفعان در چارچوب قانونی و در زمانی مشخص
5. وفاق عمومی: فراهم نمودن زمینۀ ظهور نظرات متفاوت در عرصه‌های مختلف. هدایت دادن نظرات مختلف به سمتی که بیشترین همگرایی را با اهداف کل مجموعه و توسعۀ پایدار داشته باشد.
6. حقوق مساوی: برخوردار بودن همه از فرصت‌های برابر. سهیم بودن افراد، به تناسب فعالیت خود در منافع مجموعه.
7. اثربخشی و کارایی: برآورده شدن نیازهای ذینفعان توسط فرآیندهای اجرا شده توسط سازمان. تنظیم فعالیت‌ها به‌منظور استفاده کارا از منابع طبیعی و حفاظت از محیط زیست.
8. مسئولیت‌پذیری: اینکه چه کسی و برای چه امری مسئولیت دارد باید به‌طور مستند وجود داشته باشد. همچنین، پاسخگویی به‌کسانی که از تصمیمات یا اقدامات و اعمال قوانین تأثیر می‌پذیرند. 

همانگونه که دیده می‌شود، تشکیل ایستگاه نوآوری در محیط آموزشی، به‌تحکیم تعدادی از اصول حکمرانی خوب، به‌ویژه اصول 1، 3، 5، 6، و 7 آن، کمک می‌کند. باید توجه داشت که انتخاب رسانه مناسب و مدیریت صحیح ایستگاه نوآوری، نقش مهمی در موفقیت آن دارد. از سوی دیگر، به‌کارگیری و اجرایی نمودن ایده‌های مناسب، و اطلاع‌رسانی در مورد آن، تأثیر مثبتی در مشارکت بیشتر ذینفعان و دوام این فعالیت خواهد داشت.

حسین معماریان، شهریور 1398

...

فایل pdf این متن، از لینک مقابل قابل دریافت است.