همچنان که کالای تولید شده در یک کارخانه باید رضایت مصرف‌کنندگان را به‌دست آورد، تا بقا و رشد کارخانه تضمین شود؛ محصولات دانشگاه، یعنی دانش‌آموختگان، نیز باید بتوانند خواسته‌های صنایع را، که مصرف‌کننده تولیدات دانشگاه هستند، برآورده نمایند. تعامل و ارتباط دائمی بین تولید‌کننده و مصرف‌کننده ضرورت برقراری شرایط فوق است. آیا چنین ارتباطی بین دانشگاه و صنعت در کشور ما وجود دارد؟ اگر از استادان و مدیران یک مرکز آموزش مهندسی سؤال شود که دانش‌آموختگان (محصولات) چند سال گذشته شما در کجا جذب شده و به چه کاری مشغولند؛ یا اینکه در محیط کارشان به‌چه توانایی‌هایی نیاز دارند که در دانشگاه آموزش داده نمی‌شود، با پاسخ روشنی روبرو نخواهیم شد. از سوی دیگر، ارباب صنعت نیز به این سؤال که توانایی‌های دانشگاه چیست و چه کمک‌هایی می‌تواند در جهت پیشبرد هدف‌های صنعت داشته باشد؛ اغلب پاسخ درخوری ندارند.

در دنیایی، که با گذر از دوران ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﻌﺘﻲ، ﻋﺼﺮ داﻧﺎﻳﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ داﻧﺶ‌ﺑﻨﻴﺎن را آغاز کرده است، ارﺗﺒﺎط داﻧﺸﮕﺎه و ﺻﻨﻌﺖ بیش از پیش گسترش یافته و ﺑﻪﺿﺮورﺗﻲ ﺣﻴﺎﺗﻲ و اﺟﺘﻨﺎب‌ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ، ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪. داﻧﺸﮕاه‌ها، در اداﻣﻪ ﻣﺄﻣﻮریت‌های آﻣﻮزﺷﻲ و ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﺧﻮد، ﻣﺴﺌﻮلیت‌های ﺟﺪﻳﺪی را در ﻧﻈﺎم ﻣﻠﻲ ﻧﻮآوری، جهت ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﻨﺎوری و ﻛﺎرآﻓﺮﻳﻨﻲ، ﻋﻬﺪه‌دار ﺷﺪه و ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ داﻧﺶ دارای ارزش اﻗﺘﺼﺎدی‪، زﻣﻴﻨﻪﻫﺎی ﻧﻮآوری ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ داﻧﺶ را ﺑﺮای ﺑﻨﮕﺎه‌های اﻗﺘﺼﺎدی و ﺻﻨﻌﺖ، ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده‌اﻧﺪ.‪ در دنیای پیشرفته، ارﺗﺒﺎط داﻧﺸﮕﺎه و ﺻﻨﻌﺖ در ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺎم‌های ﻧﻮآوری ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﺷﻮد‪ .«ﻧﻈﺎم ﻧﻮآوری» ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﻧﻬﺎدﻫﺎی دوﻟﺘﻲ و ﻏﻴﺮدوﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و ﻫﻤﻜﺎری آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻮآوری ﻣﻲﺷﻮد‪. کارﻛﺮدﻫﺎی اﺻﻠﻲ ﻧﻈﺎم ﻧﻮآوری ﺧﻠﻖ دانش، ‪اﻧﺘﺸﺎر داﻧﺶ‪ و ﺑﻬﺮهﺑﺮداری از داﻧﺶ اﺳﺖ‪ .ﻧﻈﺎم‌های ﻧﻮآوری ﭼﺮﺧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻋﻠﻢ ﺗﺎ ﺛﺮوت را ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﺑﺨﺸﻨﺪ¹‪.

امروزه، ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاری ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﺑﺮای ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺛﺮوت ﺑﻪﻃﻮر ﻓﺰاﻳﻨﺪه‌ای ﺑﻪ‌ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاری در ﺗﻘﻮﻳﺖ «ﻣﺜﻠﺚ داﻧﺶ» واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ. مثلث دانش، ﻛﻪ از آﻣﻮزش‪، پژوهش و ﻧﻮآوری ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه است؛ اشاره به تعامل این سه عامل، که محرک‌های اصلی جامعه مبتنی بر دانش‌اند، دارد. در روﻳﻜﺮد ﻧﻈﺎم ﻧﻮآوری، ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﺗﻌﺎﻣﻞ داﻧﺸﮕﺎه و ﺻﻨﻌﺖ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ. در چنین شرایطی داﻧﺸﮕﺎه‌ها ﺑﺎﻳﺪ از ﻓﻌﺎﻟﻴت‌های آﻣﻮزﺷﻲ و ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﻓﺮاﺗﺮ ﺑﺮوﻧﺪ و ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ جدیدی را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ، ﻛﻪ ﻫﺪف آن ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﺻﻨﻌﺖ و ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﺎ آن، ﺑﻪ‌ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدی ﻛﺸﻮر اﺳﺖ.

ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎی اﺻﻠﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ داﻧﺎﻳﻲ عبارتند از: ﻧﻮآوری، ﻧﻴﺮوی اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﺎرآﻓﺮﻳﻦ، واﺣﺪﻫﺎی ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺷﺮﻛت‌های ﻛﻮﭼﻚ و ﻣﺘﻮﺳﻂ داﻧﺶ‌ﺑﻨﻴﺎن. زﻳﺮﺳﺎﺧت‌های ﻋﻤﺪه اﻳﻦ ﻋﺼﺮ‪ نیز داﻧﺸﮕﺎه‌های ﻛﺎرآﻓﺮﻳﻦ و ﻣﺮاﻛﺰ رﺷﺪ و ﭘﺎرک‌های ﻋﻠﻢ و ﻓﻨﺎوری هستند‪ .در دنیای جدید، ﺑﺮای ﺑﺮﻗﺮاری ارﺗﺒﺎط ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻴﻦ داﻧﺸﮕﺎه و ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺎﻳﺪ راﻫﺒﺮدﻫﺎ و راﻫﻜﺎرﻫﺎی ﺟﺪﻳﺪی را در ﭼﺎرﭼﻮب ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎی ﻧﻈﺎم‌های ﻧﻮآوری اﺗﺨﺎذ ﻛﺮد.‪ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰی و ﻓﻌﺎﻟﻴت‌های آﻣﻮزﺷﻲ و ﭘﮋوﻫﺸﻲ آن ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖﮔﺮا و ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ در ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدی‪، اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎﺷﺪ، «دانشگاه کارآفرین» ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد. در دنیای امروز، دانشگاه کارآفرین در کنار نظام نوآوری و صنعت دانش‌بنیان، سه رکن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪار را تشکیل می‌دهند. ﻫﻤﻜﺎری داﻧﺸﮕﺎه و ﺻﻨﻌﺖ در ﻧﻈﺎم ﻧﻮآوری ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻣﻴﺰان داﻧﺶ‌ﺑﻨﻴﺎن ﺑﻮدن ﺻﻨﻌﺖ، ﻛﺎرآﻓﺮﻳﻦ ﺑﻮدن داﻧﺸﮕﺎه و داﻧﺶ‌ﺑﻨﻴﺎن ﺑﻮدن دوﻟﺖ اﺳﺖ. در کشور ما، نظام نوآوری، به گونه‌ای که پیشتر آمد، به دلایل متعددی گسترش نیافته است.

‫            ارﺗﺒﺎط داﻧﺸﮕﺎه و ﺻﻨﻌﺖ در اﻳﺮان دارای ﺳﺎﺑﻘﻪای ‪بیش از 80 سال و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻋﻤﺮ اولین داﻧﺸﮕﺎه ﻛﺸﻮر اﺳت؛‪ اﻣﺎ ﺑﻪرﻏﻢ کوشش‌هایی که صورت گرفته‪، ﻫﻨﻮز راﺑﻄﻪای نظام‌‌‌مند بین این دو، ایجاد نشده است. ﻃﻲ دﻫﻪﻫﺎی اﺧﻴﺮ ﻓﻌﺎﻟﻴت‌های ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در ﺳﻄﺢ ﻣﻠﻲ و در ﻗﺎﻟﺐ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﻧﻈﺎم ﻣﻠﻲ ﻧﻮآوری؛ ﺑﺎ روﻳﻜﺮد زﻣﻴﻨﻪ‌ﺳﺎزی‪، ﺗﺴﻬﻴﻞ و ﺗﺴﺮﻳﻊ ارﺗﺒﺎط اﺛﺮﺑﺨﺶ ﺑﻴﻦ داﻧﺸﮕﺎه و ﺻﻨﻌﺖ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .در ﺳﻨﺪ ﭼﺸﻢ‌اﻧﺪاز ‪ 1404 ﻛﺸﻮر‪، ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﺔ داﻧﺶ‌ﺑﻨﻴﺎن، ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﺸﺨﺼﺎﺗﻲ ﭼﻮن اﺳﺘﻔﺎدة ﺑﻬﻴﻨﻪ از ﻋﻠﻢ‪، ﻓﻨﺎوری و ﻧﻮآوری و ﻧﻴﺰ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﺎزﻧﺪه ﺑﻴﻦ ﺗﻤﺎم ﻧﻬﺎدﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد در ﺣﻮزهﻫﺎی ﻋﻠﻮم ﭘﺎﻳﻪ‪، ﻋﻠﻮم ارزﺷﻲ و ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ‪، ﻋﻠﻮم ﻛﺎرﺑﺮدی و ﻓﻨﺎوری ﺑﺎ ﺟﺎمعه ﺧﺮدورز و ﻓﻀﻴﻠﺖﻣﺪار، ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺷﺪه است.

در اردﻳﺒﻬﺸﺖ 1361 ﺷﻤﺴﻲ ﻣﺼﻮﺑﻪای ﺑﺎ ﻫﺪف اﻳﺠﺎد زﻣﻴﻨﻪﻫﺎی ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻴﺎن داﻧﺸﮕﺎه و ﺻﻨﻌﺖ در ﻫﻴﺌﺖ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺐ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس آن در وزارت ﻋﻠﻮم دﻓﺘﺮی ﺑﻪ ﻧﺎم «دﻓﺘﺮ ارﺗﺒﺎط داﻧﺸﮕﺎه ﺑﺎ ﺻﻨﻌﺖ» اﻳﺠﺎد ﺷﺪ‪ .ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺄﺳﻴﺲ اﻳﻦ دﻓﺘﺮ، دﻓﺎﺗﺮ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ در وزارﺗﺨﺎﻧﻪﻫﺎی نفت،‪ ﺻﻨﺎﻳﻊ، ﻣﻌﺎدن و ﻓﻠﺰات،‪ ﻧﻴﺮو، راه و ﺗﺮاﺑﺮی‪، ﻣﺴﻜﻦ و ﺷﻬﺮﺳﺎزی،‪ ﻛﺎر و اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎعی،‪ ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﻓﻨﺎوری اﻃﻼﻋﺎت و ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪ اﻳﺠﺎد ﺷﺪ ﺗﺎ وﻇﻴﻔﻪ ﺗﺤﻘﻖ زﻣﻴﻨﻪ‌ﻫﺎی ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در ارﺗﺒﺎط داﻧﺸﮕﺎه و ﺻﻨﻌﺖ را ﻋﻬﺪه‌دار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ دﻓﺎﺗﺮ ارﺗﺒﺎط داﻧﺸﮕﺎه و ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻴﺰ در ‪34 داﻧﺸﮕﺎه اﻳﺠﺎد ﺷﺪﻧﺪ‪ .اﻳﺠﺎد اﻳﻦ دﻓﺎﺗﺮ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮای ارﺗﺒﺎط داﻧﺸﮕﺎه و ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ‌رﻓﺖ‪ .در ﺳﺎل 1365 ﺷﻮراﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺎم «ﺷﻮرای ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ دﻓﺎﺗﺮ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺻﻨﻌﺖ» در ﻫﻤﻴﻦ دﻓﺎﺗﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ‪ اﻣﺎ در ﺳﺎل 1373 ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﻛﺎراﻳﻲ ﺗﻌﻄﻴﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ .در ﻫﻤﻴﻦ دوران‪ دﻓﺘﺮ ﻣﺮﻛﺰی ارﺗﺒﺎط داﻧﺸﮕﺎه ﺑﺎ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﮋوﻫش‌های ﻋﻠﻤﻲ و ﺻﻨﻌﺘﻲ اﻳﺮان اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﻓﺖ‪ .از ﺟﻤﻠﻪ اﻗﺪاﻣﺎت دﻳﮕﺮ دوﻟﺖ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻳﺠﺎد ﺷﻮرای ﻋﺎﻟﻲ ارﺗﺒﺎط داﻧﺸﮕﺎه و ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴت‌های اوﻟﻴﻪﺗﺸﻜﻴﻞ آن در وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ².

با وجود اقدامات متعدد صورت گرفته، هنوز رابطه دانشگاه و صنعت در کشور ما، با شرایط مطلوب فاصله زیادی دارد. زمانی که سه رکن دولت، صنعت و دانشگاه نقش خود را به‌درستی بازی کنند، ارتباط و تعامل سازنده بین آنها امکان‌پذیر می‌‌‌‌‌گردد. بدیهیست که شرایط اجتماعی و اقتصادی، نقشی تعیین‌کننده در برقراری چنین شرایطی دارد. با این‌حال، انجام اقداماتی چند، کمک بسیاری به‌تسهیل ارتباط دانشگاه و صنعت، و به دنبال آن شکوفایی اقتصادی کشور خواهد داشت¹.

1. افزایش اﺧﺘﻴﺎرات داﻧﺸﮕﺎه‌ها در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰی‌ها‌ی آﻣﻮزﺷﻲ و ﭘﮋوﻫﺸﻲ، جهت پاسخگویی به‌نیازهای امروز و فردای صنعت؛
2. بازنگری برنامه‌های درسی، به‌منظور تقویت توانایی‌های مهارتی و نگرشی دانش‌آموختگان. این امر از طریق ارزشیابی برنامه‌های آموزش مهندسی، و اعمال نتایج آن، حاصل می‌شود؛
3. بازنگری نظام ارزیابی و ارتقای اساتید به‌منظور تشویق آنها به‌همکاری بیشتر با صنعت. این امر با بازنگری آیین‌نامۀ ارتقاء اعضای هیأت‌علمی، محقق می‌شود؛
4. توسعه نهادهای واسط (مانند پارک‌ها و مراکز رشد) به‌منظور تجاری‌سازی دستاوردهای علمی دانشگاه‌ها؛
5. تأسیس مراکز پژوهشی مشترک به‌منظور مستمر کردن ارتباط دانشگاه و صنعت؛
6. توسعه مراکز پژوهشی در صنعت و دعوت از اساتید دانشگاه برای همکاری؛
7. رقابت‌پذیرتر کردن صنعت با افزایش نقش بخش خصوصی در صنعت و اقتصاد؛
8. توسعه نظام یادگیری فناورانه در صنعت توسط انتقال فناوری از مبدا به مقصد؛
9. برقراری سیستم رصد کردن روند تخصیص و اجرای پژوهش‌ها، و پیگیری میزان کارایی پژوهش‌های خاتمه‌یافته. 

مشروح مطالبی که در این نوشته آمده، در مقاله جداگانه‌ای منتشر شده است³. (پیوست)

-------------------------

1. توفیقی جعفر و نورشاهی نسرین 1391. اراﺋﻪ راﻫﻜﺎرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮای ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻫﻤﻜﺎری‌های داﻧﺸﮕﺎه و ﺻﻨﻌﺖ در اﻳﺮان، فصلنامه آموزش مهندسی ایران، سال چهارم، شماره 56،  زمستان 1391،  صص 95-75.

2. شفیعی مسعود و یزدانیان وحید. 1386. ﺗﻮﺳﻌﻪ مفهوﻣﻲ ارﺗﺒﺎط ﺑﻴﻦ ﺻﻨﻌﺖ و داﻧﺸﮕﺎه‪: از رﻫﻴﺎﻓت‌های ﻋﻤﻠﮕﺮا ﺗﺎ رﻫﻴﺎﻓت‌های ﻧﻬﺎدﮔﺮا، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ آﻣﻮزش ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ اﻳﺮان‪ ﺷﻤﺎره ‪ 36، ﺳﺎل ﻧﻬﻢ،‪ صص ‪81 -110.

3. معماریان حسین. 1397. مروری بر چالش‌های ارتباط دانشگاه و صنعت در ایران. سومین کنفرانس ملی ژئومکانیک نفت، 2 و 3 بهمن 1397، صفحات 1 الی 14.

ح. م. بهمن 1397

فایل pdf این متن، از لینک مقابل قابل دریافت است.