این روزها با هر عضو هیأت‌علمی که صحبت می‌کنیم، کم و بیش از بی‌انگیزگی دانشجویان شکایت دارد:
«تعدادی از دانشجویانم، تنها برای ثبت حضورشان در کلاس، حاضر می‌‌شوند. با تمام کوششی که در جذاب‌تر کردن ارائه درس در کلاس دارم گروهی از دانشجویان حواسشان در جای دیگریست و یا خود را با تلفن همراهشان سرگرم می‌کنند. درس خواندن را نیز به چند روز مانده به امتحان میان‌ترم یا پایان‌ترم محدود کرده‌اند.»

در دنیایی که دانشجویان، از طریق تلفن همراه، به‌هرگونه اطلاعات مورد نیاز دسترسی دارند، آیا می‌‌توان آنها را به‌روش‌های تدریس سنتی، در کلاس راضی نگاه‌داشت؟ به چه صورتی می‌توان از فرصت محدود ارتباط رو در روی استاد و دانشجویان در کلاس، به‌نحو بهینه‌ای استفاده کرد؟ در چند دهه اخیر کوشش‌های متعددی برای پاسخگویی به این پرسش‌ها، صورت گرفته است. در همین راستا روش‌های مختلف یادگیری ترکیبی پیشنهاد و تجربه شده است. یادگیری ترکیبی [1] رویکردیست که با کمک فناوری‌‌های چند‌رسانه‌ای، یادگیری سنتی را متحول می‌کند، بدون آنکه نقش مهم یادگیری سنتی در آن نادیده گرفته شود. یکی از روش‌های یادگیری ترکیبی که کارایی خوبی داشته است، یادگیری معکوس است. کلاس یا یادگیری معکوس [2] یا وارونه یک مدل آموزشی است که در آن دو جزء تدریس در کلاس و انجام تکلیف در منزل، جابجا شده است. در این روش، فعالیت‌هایی که قرار است در خانه و خارج از کلاس اتفاق بیافتد، جایگزین تدریس استاد می‌شود.

در روش یادگیری معکوس، دانشجویان پیش از هر جلسۀ درس، مطالب تعیین شده را در قالب ویدیوهای کوتاه، یا دیگر منابع آموزشی، در منزل و محیط خارج از کلاس مطالعه می‌‌کنند و در مقابل، آنچه در آموزش سنتی به‌عنوان تکلیف خانگی است، به‌کلاس آورده می‌شود. در یادگیری معکوس تمامِ وقت کلاس به‌حل تمرین، انجام پروژه و یا بحث و گفتگو در مورد مفاهیم درس اختصاص می‌یابد. یک کلاس معکوس، آموزش را به یک مدل دانشجومحور تبدیل می‌کند که در آن، زمان کلاس صرف بررسی موضوعات در عمق بیشتر و ساخت موقعیت‌های یادگیری متنوع‌تری می‌شود. روش کلاس معکوس نزدیک‌‌‌ترین مدل به‌شیوه آموزش سنتی در کلاس درس است که تنها با جابجایی مکان انجام آموزش و تکالیف، نتایج شگرفی به‌دست می‌‌دهد. روش یادگیری معکوس، به ویژه در کلاس‌ها و درس‌های با تعداد دانشجوی زیاد نیز نتایج خوبی به‌همراه داشته است.

سلمان خان [3] بنیانگذار  آکادمی خان [4] با اجرای یک برنامه با عنوان «بگذارید با استفاده از ویدیو، آموزش را بار دیگر اختراع کنیم»[5] به گسترش روش کلاس معکوس کمک شایانی کرد. ارائۀ درس از طریق ویدیو، اغلب یکی از عناصر کلیدی روش یادگیری معکوس است. ویدیوها را، یا خود آموزشگر تهیه کرده و یا از یک منبع اینترنتی انتخاب می‌کند. تجربه نشان داده است که فیلم آموزشی با صدای استاد درس، تأثیر ویژه‌ای برای یادگیری خارج از کلاس ایجاد می‌‌کند. گرچه در این روش استفاده از برنامه‌های ضبط شده ویدیویی اهمیت بارزی دارد ولی تنها گزینۀ آن نیست. کلیه منابع دیداری، شنیداری و نوشتاری (مثل کتاب، مقاله، منابع برخط در وب، پادکست، عکس، اسلاید و ...) از جمله دیگر منابعی هستند که در این روش می‌توان به‌کار گرفت.

معکوس کردن روند کلاس، به‌پیش‌نیازهایی احتیاج دارد. به‌این منظور، آموزشگر باید محتوای مناسبی برای یادگیری دانشجویان در خارج از کلاس تولید کند و برنامه منظمی برای مطالعه در خانه ارائه دهد و همچنین فعالیت‌های مناسبی برای طرح در کلاس در نظر بگیرد. از این‌رو، برگزاری یک کلاس درس معکوس چالش‌برانگیزتر از کلاس معمولی است و آموزشگر را، در ابتدای کار، با سختی‌هایی رو به رو می‌سازد. در این روش تهیه منابع درسی (ویدیو‌های کوتاه، پادکست، ...)، به‌ویژه در اولین باری که در یک درس از این روش استفاده می‌شود، وقت‌گیر و چالش برانگیز است. در این حالت، آموزشگر باید زمان زیادی را، خارج از مسئولیت‌های آموزشی و جاری، صرف تهیه منابع و ساماندهی درس نموده و در مواردی هزینه‌‌‌‌هایی را نیز متقبل شود. یک راه‌حل در این زمینه برون‌سپاری ضبط و تدوین برنامه‌های ویدیویی است. خوشبختانه، در سال‌های اخیر سامانه‌های آموزش دروس ویدئویی به‌نسبت مناسبی در کشور ایجاد شده‌ است. مکتب‌خونه و فرادرس، دو نمونه از این سامانه‌ها هستند. مکتب‌‌‌خونه [6]، ضبط ویدئویی دروس دانشگاه‌های مختلف در سرکلاس درس را سر لوحۀ فعالیت خود قرارداده است. این حالی است که فرادرس [7] ارائه دروس توسط اساتید را خارج از کلاس و در استودیوهای ویژه ضبط می‌کند. از نگاهی دیگر، تمرکز مکتب‌خونه بیشتر بر دروس رسمی و کلاسیک دانشگاهی است؛ اما فرادرس در کنار دروس رسمی، تأکید بیشتری بر آموزش‌‌‌‌های عملی و مهارتی دارد. یک روش دیگر برای کاستن از مشکلات تهیه منابع ویدئویی برای درس، استفاده از منابع آموزشی مناسبی است که در زمینه درس مورد نظر در وب وجود دارد.

در یادگیری معکوس، کلاس‌ درس، به‌‌جای محل عرضه و تکرار مکرر و یکنواخت محتوای یک درس، که اغلب برای آموزشگر نیز کسالت‌‌‌آور می‌شود، به جلسات مباحثه و نقادی، یعنی آنچه از یک کلاس درس دانشگاهی انتظار می‌رود، تبدیل می‌شود. فعالیت‌های کلاسی یادگیری معکوس متعدد هستند. از آن جمله است: انجام پروژه‌ها و یا دیگر مواردی که در آموزش سنتی به‌عنوان تکلیف خانگی درنظر گرفته می‌شوند، مرور مطالب درس و رفع اشکال، گفتگو بروی یافته‌ها و دانسته‌ها،  پرسش و پاسخ، حل تمرین، طراحی مسئله، حل مسئله، بحث‌های دونفره و گروهی و ارائه سخنرانی. در جدول 1 فعالیت‌های قبل از کلاس، در کلاس و بعد از کلاس دانشجویان، در دو روش آموزش سنتی و معکوس، به‌‌طور خلاصه با هم مقایسه شده‌اند.

مزیت دیگر یادگیری معکوس این است که کلاس را به‌یک کارگاه آموزشی تبدیل می‌کند، که در آن فراگیران می‌توانند دربارۀ مطالب درسی پرس‌ و‍ جو نمایند، مهارت‌های خود را با به‌کارگیری مطالب آموخته‌شده بیازمایند و توسط تمرین‌‌‌‌ها و فعالیت‌های عملی، با یکدیگر تعامل داشته باشند. در این روش، دانشجویان به‌صورت فعال، در یادگیری و ایجاد دانش بیشتر درگیرند و همزمان دانش و مهارت‌های کسب شده را می‌آزمایند و ارزیابی می‌‌کنند. حاصل این امر تسلط بیشتر دانشجویان به‌محتوای آموزش و دستیابی آنها به یادگیری عمیق‌تر است. در یک کلاس معکوس، مسئولیت‌‌‌های دانشجویان افزایش یافته و همه درگیر یادگیری می‌شوند. در این روش، غایبین از درس عقب نخواهند افتاد.

در یک کلاس معکوس، ارتباط بیشتری بین استاد و دانشجو ایجاد می‌شود و فاصله‌های موجود در آموزش سنتی برطرف می‌شود. این روش، به‌نحو مؤثرتری از زمان محدود رو در رویی استاد و دانشجو در کلاس بهره می‌برد. مهم‌ترین جنبه یادگیری معکوس، استفاده بهینه از زمان کلاس برای دستیابی به سطوح بالاتر و عمیق‌تر یادگیریست. بنیامین بلوم [8] شش سطح را برای یادگیری شناختی در نظر گرفت که از به یاد آوردن، که نازل‌ترین سطح است، شروع شده و به اوج یادگیری که خلق کردن است، منتهی می‌شود (شکل 1). در روش یادگیری معکوس، این امکان به وجود می‌آید که زمان بیشتری از فرصت محدود کلاس، برای دستیابی به‌مهارت‌های تفکر سطوح بالاتر اختصاص داده شود. این امر با تعامل بیشتر دانشجویان با هم در کلاس، برای طرح سؤال، بحث در مورد مفاهیم درس، حل مسئله و ارتباط رو در روی مؤثر‌تر با استاد محقق می‌شود. در کلاس معکوس نقش استاد از دانای کل و متکلم وحده در آموزش سنتی، به راهنما و تسهیل‌گر یادگیری، تغییر می‌‌‌کند.

روش کلاس معکوس را، همانند دیگر روش‌های یادگیری فعال، باید به‌تدریج در یک درس به‌کارگرفت. تغییر همزمان همۀ جلسات یک درس، از یادگیری سنتی به‌معکوس، ممکن است واکنش منفی دانشجویان را به همراه داشته باشد. ضروری نیست که همه جلسات یک درس، با روش یادگیری معکوس ارائه گردد. در مواردی، حتی می‌توان بخشی از یک جلسه درس را به‌صورت معکوس اجرا کرد. در شرایطی که ساختار و محتوای درس به‌گونه ایست که می‌تواند موجب تعامل در کلاس ‌شود، نیاز به‌استفاده از روش کلاس معکوس نیست. علاقمندان به اطلاعات بیشتر در مورد روش اجرا و پیامدهای به‌کارگیری روش یادگیری معکوس می‌توانند به‌منابع متعددی که در این زمینه وجود دارد، از جمله وبگاه‌های زیر، مراجعه نمایند.

دکتر حسین معماریان، اردیبهشت 1398

منابع

          Flipped learning global initiative

          PLIP Learning

        Flipped learning Conference

:>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>&g

blended learning or hybrid learningا[1]  

 f [2] flipped learning or flipped classroom

S[3] Salman Khan

 K[4] khan Academy

 h[5] https://www.ted.com/talks/salman_khan_let_s_use_video_to_reinvent_education?language=en

 h[6] https://maktabkhooneh.org

h[7] https://faradars.org

 B[8] Benjamin Bloom

فایل pdf این متن، از لینک مقابل قابل دریافت است.