سخنرانی روشی سنتی برای آموزش، و عبارت از ایستادن در برابر دانشجویان و عرضۀ اطلاعاتی جهت یادگیری آنهاست. در دانشگاه، هدف سخنرانی آموزش و انتقال دانش، مهارت‌ها و نگرش‌های جدید به‌ دانشجویان است. موفقیت یک سخنرانی را می‌توان با ارزیابی میزان رضایت دانشجویان و درجۀ یادگیری آنها سنجید. کوشش دیرپای آموزشگران این بوده است که با استفاده از روش‌های مختلف، میزان یادگیری دانشجویان را در فرصت کوتاه کلاس، افزایش دهند. از دیر باز آموزشگران، برای کاراتر کردن سخنرانی‌ها، از وسایل کمکی چندی، همچون گچ و تخته، حرکت و زبان بدن، استفاده می‌کرده‌اند. در یکی دو دهۀ اخیر، و با معرفی تجهیزات و نرم افزارهای الکترونیکی جدید، بر تنوع وسایل کمک آموزشی افزوده شده است. یکی از رایج‌ترین این وسایل نرم‌افزار پاورپوینت است، که امروزه در بیشتر سخنرانی‌های مهندسی به‌ کارگرفته می‌شود. در کنار استفاده گسترده از این نرم افزار، انتقادهایی هم به‌ کارایی آن وارد شده است،

    مطالب متناقضی در مورد مزایا و معایب استفاده از پاورپوینت، عرضه شده است. موافقین می‌گویند که پاورپوینت روشی سریع و مؤثر است که در زمان تدریس صرفه‌جویی نموده، زحمت یادداشت‌برداری دانشجویان را کم کرده (چون می‌توانند نسخۀ کاغذی یا الکترونیکی اسلایدها را داشته باشند)، اصلاح آن به‌ سادگی امکان‌پذیر بوده و قابل ذخیره و استفاده مجدد است. منتقدین نیز این روش را به‌ دلایل متعدد نامناسب می‌دانند. از مهم‌ترین دلایل این گروه اینست که استفاده از پاور‌پوینت مخاطبین را به‌ شنوندگانی غیرفعال و فاقد تفکر انتقادی تبدیل می‌کند. در همین رابطه، شاید هر یک از ما هم از برخی از همکاران شنیده‌ایم که:

• «از روزی که درس‌هایم را با پاورپوینت عرضه می‌کنم، اشتیاق به‌‌یادگیری در دانشجویان کاهش یافته و از میزان شرکت آنها در کلاس هم کاسته شده است.»
• «پس از نشان دادن تعدادی اسلاید‌ها از دانشجویان می پرسم سؤالی ندارید و پاسخی نمی‌شنوم و گاه نیز که سؤالی طرح می‌کنم کمتر کسی رغبت به‌پاسخ آن دارد؛ و چون نشانۀ کمی از یادگیری را مشاهده کردم، بار‌ دیگر به‌روش سابق بازگشتم.»
• «دانشجویان مجبورم کردند که پاورپوینت را بکناری بگذارم و به‌ روش سنتی گچ و تخته بازگردم. چون آنها چنین استدلال می‌کنند که چه لزومی دارد وقت با ارزش خود را صرف گوش دادن به‌مطالبی بکنیم که در کتاب، جزوه درسی یا نسخه تکثیر شده ارایه پاورپوینت وجود دارد و ما قادریم در فرصت و جای مناسب دیگری، مثلا در منزل، آنها را مطالعه کنیم.»

چنین شواهدی کافی نیست که به‌این نتیجه برسیم که ارائه با پاورپوینت نمی‌تواند به‌ کیفیت درس بیافزاید. اغلب آموزشگران مهندسی آموزش خاصی در مورد روش‌های مناسب انتقال مفاهیم به‌دانشجویان و سخنرانی در کلاس؛ یا استفاده صحیح از وسایل و تجهیزات کمک آموزشی، به‌ویژه انواع مدرن و الکترونیکی آن، نداشته‌اند. آنچه ما در کلاس عرضه می‌کنیم مهارتی است که به‌طور غریزی کسب کرده‌ایم و یا از کلاس‌های درس استادانمان فراگرفته‌ایم (که آنها نیز اغلب در مورد روش صحیح تدریس دورۀ خاصی را نگذرانده بودند)؛ و یا با آزمون و خطا در طول سال‌های تدریس در دانشگاه، به‌ تدریج فراگرفته‌ایم.

     بررسی‌ها نشان داده است که این‌گونه مواد کمک‌آموزشی از توانایی‌های قابل توجهی برخوردارند، به‌شرط آنکه به‌طور صحیح مورد استفاده قرارگیرند. پژوهشگرانی که تأثیر پاورپوینت بر کلاس را مورد بررسی قرارداده‌اند بر این باورند که دانشجویان از این نوع ارائه، در صورتی که به‌‌درستی عرضه شود، رضایت دارند. البته، گزارش‌های متناقضی در مورد تأثیر این روش بر میزان یادگیری دانشجویان، منتشر شده است. برایند این بررسی‌ها چنین نشان می‌دهد که پاورپوینت، گرچه دارای مزایای متعددی است، ولی یادگیری دانشجویان را افزایش یا کاهش نمی‌دهد.

    دستور‌العمل‌های متعددی در مورد نحوۀ تهیه اسلایدهای مناسب برای پاورپوینت ارائه است. عدم توجه به‌‌این راهنمایی‌ها، اسلایدها را غیرحرفه‌ای، کسل‌کننده و غیرقابل استفاده توسط مخاطبین می‌نماید. به‌‌همین ترتیب، رهنمودهایی نیز برای نحوۀ مناسب به‌کارگیری پاورپوینت در کلاس ارائه شده است. بررسی‌های صورت گرفته چنین پیشنهاد کرده‌اند که در طول یک سخنرانی‌ نباید از پاورپوینت به‌طور دایم استفاده شود. به‌‌زبانی، از پاورپوینت نباید در همۀ جلسات درس استفاده کرد و در هر جلسه هم نباید برای تمام طول مدت کلاس آنرا به‌‌کارگرفت. به‌‌جای آن باید ارائه‌های کوتاه‌‌مدت پاورپوینت را با روش‌های دیگری، مثل استفاده از گچ و تخته، ترکیب کرد. استفاده صحیح از پاورپوینت، در کنار مزایایی که به‌‌همراه خواهد داشت، روش درست استفاده از این ابزار کمک آموزشی را به‌ دانشجویان نیز آموزش خواهد داد.

    برای آگاهی از روش‌ مناسب تهیۀ اسلایدها در پاورپوینت و هم‌چنین نحوۀ درست استفاده آن در کلاس می‌توانید به‌ منابع متعددی که در این زمینه وجود دارد، از جمله به مقالۀ پیوست، یا فصل چهارم کتاب نوآوری در آموزش مهندسی، انتشارات دانشگاه تهران، مراجعه بفرمایید.

ح. م.، خرداد 1392

فایل pdf این متن، از لینک مقابل قابل دریافت است.